EKONOMIKA PREDUZEĆA

Sredstva preduzeća i radni kolektiv

Elementi reprodukcije Proces reprodukcije, da bi započeo, podrazumijeva ulaganje elemenata reprodukcije. Elementi reprodukcije su: sredstva za rad predmeti rada i rad. Ekonomika preduzeća 2006

Uloga sredstava u reprodukciji Sredstva za rad i predmeti rada su sredstva za proizvodnju. To su materijalni resursi. Sredstva za proizvodnju kao materijalni elementi procesa reprodukcije su dvije komponente koje se razlikuju po namjeni i ponašanju u tom procesu. Elementi reprodukcije po strukturi i dinamici moraju biti u odnosu na poslovni zadatak usklađeni: kvantitativno, kvalitativno i vremenski. Svaki od elemenata proizvodnje troši se na specifičan način, s obzirom na različite uloge u procesu reprodukcije. Ekonomika preduzeća 2006

Sredstva po funkcionalnoj određenosti javljaju se kao: Sredstva kojima preduzeće raspolaže ne reprodukuju se u jednom ciklusu reprodukcije nego u većem broju ciklusa čije se faze vremenski ne podudaraju. Zato se sredstva nalaze u svim oblicima u kojima se mogu javiti u procesu reprodukcije. Sredstva po funkcionalnoj određenosti javljaju se kao: Slobodna u odnosu na proizvodnju ili Vezana za proces proizvodnje Ekonomika preduzeća 2006

S obzirom na vrijeme njihovog angažovanja sredstva mogu biti: u funkciji ili izvan funkcije Ekonomski kriterijumi za ocjenu načina na koji su sredstva upotrebljena nalazi se u odnosu između veličine sredstava i brzine njihovog kruženja, odnosno vremena njihovog angažovanja i rezultata reprodukcije. Ekonomika preduzeća 2006

Sredstva preduzeća diferenciraju se i to: Prema tehničkim pojavnim oblicima (naturalni aspekt) Prema ekonomskim pojavnim oblicima (ekonomski aspekt) Prema pojavnim oblicima i funkciji u proizvodnji sredstva se dijele na: osnovni materijal na kojem se obavlja tehnološki proces, Materijal za potpomaganje tehnološkog procesa Materijal za organizovanje procesa rada i reprodukcije, Sredstva za rad pomoću kojih se obavlja proces rada. Ekonomika preduzeća 2006

Prema ekonomskim oblicima, vremenu transformacije i načinu njihovog reprodukovanja sredstva preduzeća se dijele na: Stalna sredstva i Obrtna sredstva Ekonomika preduzeća 2006

OBLICI SREDSTAVA PREDUZEĆA Stalna sredstva su ona koja u jednom ciklusu reprodukcije proizvoda, čijoj proizvodnji služe,samo djelimično prenose svoju vrijednost,zadržavajući upotrebne karakteristike do kraja svog funkcionalnog vijeka. Obrtna sredstva su ona koja u jednom ciklusu reprodukcije potpuno gube svoju upotrebnu vrijednost i reprodukuju se u jednom ciklusu. Ekonomika preduzeća 2006

Usklađivanje sredstava i zadataka Preduzeća iste grane imaju različitu strukturu sredstava. Ona zavisi od:vrste djelatnosti, karakteristika tehnološkog procesa, stepena tehničke opremljenosti rada, organizacije rada, obima i asortimana proizvodnje, stepena razvoja proizvodnih snaga i dr. Za uspješno i efikasno obavljanje poslovne aktivnosti potrebno je da su obim i struktura sredstava usklađeni u odnosu na zadatak, tj. da postoji: Kvalitativna usklađenost, Kvantitativna usklađenost i Vremenska usklađenost Ekonomika preduzeća 2006

STALNA SREDSTVA Stalna sredstva se koriste duži vremenski period, a najmanje godinu dana kao posrednici između rada i predmeta rada u procesu reprodukcije. Ona cijelom upotrebnom supstancom učestvuju u procesu rada, a samo alikvotni dio svoje vrijednosti prenose na gotove proizvode u obliku amortizacije. Njihovo trošenje i reprodukovanje odvija se postepeno kroz više sukcesivnih procesa reprodukcije. Koeficijent obrta je manji od 1. Ekonomika preduzeća 2006

STALNA SREDSTVA Vrlo su heterogena i njihova struktura je različita u svakom preduzeću. Struktura zavisi od: djelatnosti preduzeća, vrste i veličine preduzeća, stepena tehničke opremljenosti, razvoja proizvodnih snaga. Stalna sredstva su širi pojam od sredstava za rad. Trošenje sredstava može biti: fizičko trošenje i ekonomsko ili moralno rabaćenje. Stalna sredstva obezbjeđuje se od osnivača, vlastitih izvora, kreditnih aranžmana, dobavljača, donatora i sl. Važno je da preduzeće obezbjedi optimalnu količinu tih sredstava koja će zadovoljiti optimalnu kombinaciju drugih inputa u vrsti i kvalitetu. Ekonomika preduzeća 2006

Stalna sredstva mogu biti: Materijalna sredstva To su sredstva koja imaju fizičku supstancu. Ovdje ubrajamo: zgrade, postrojenja, nekretnine, opremu, sredstva za rad. Prirodni resursi Zemljište nabavljeno zbog ekonomske vrijednosti rude, drveta, nafte ili plina, ili drugih resursa koje ono sadrži, rudnici, šume, naftna i plinska polja. Nematerijalna sredstva To su sredstva koja nemaju fizičku supstancu, ali koja obično daju zakonska prava ili prednosti. Ovdje spadaju: patenti, autorska prava, trgovačke marke, goodwill i sl. Ulaganja Tu spadaju zemljišta koja se drže za buduću upotrebu, zgrade koje se trenutno ne koriste i sl. Ekonomika preduzeća 2006

Instalacije za obavljanje tehn. procedura SREDSTVA ZA RAD Mašine Uređaji i instalacije Transportna sredstva Alati i inventar Pogonske Peći Traktori Radne Burad Vagoni Poslovne Univerzalne Instalacije za obavljanje tehn. procedura Auta Specijalne Dizalice Cisterne Ekonomika preduzeća 2006

Stalna sredstva u obliku stvari Prema ekonomskoj funkciji u procesu reprodukcije stalna sredstva u obliku stvari dijele se na: stalna sredstva u upotrebi stalna sredstva u pripremi (nedovršene zgrade, investiciona ulaganja u toku i sl.) stalna sredstva van upotrebe (nekada su bila u upotrebi bez perspektive daljeg korištenja; obično se rashoduju ili prodaju). Ekonomika preduzeća 2006

Evidencija stalnih sredstava U preduzećima stalna sredstva predstavljaju velike vrijednosti. Evidencija stalnih sredstava vrši se u naturalnim i vrijednosnim pokazateljima. Vrijednosni način može biti preko: fakturne vrijednosti, tj. vrijednost prema fakturi ili računu prodavca, nabavne vrijednosti (fakturna vrijednost + troškovi prevoza, montaže), neotpisane vrijednosti revalorizacione vrijednosti Ekonomika preduzeća 2006

Amortizacija stalnih sredstava Zadaci amortizacije su: da odrazi trošenje stalnih sredstava i smanjivanje njihove vrijednosti služi kao sredstvo za određivanje dijela vrijednosti stalnih sredstava koji je prešao na gotov proizvod da osigura mogućnost obnavljanja, zamjene dotrajalih stalnih sredstava Amortizacija, obično, predstavlja kalkulativni, procjenjeni iznos trošenja. Ekonomika preduzeća 2006

Osnovica za obračun amortizacije Osnovica za obračun amortizacije može biti: nabavna, revalorizovana i reprodukciona vrijednost stalnih sredstava. Stopa amortizacije je procenat istrošenosti stalnog sredstva. U okviru vijeka trajanja stalno sredstvo treba biti 100% amortizovano. U Nomenklaturi sredstava za amortizaciju stalna sredstva su grupisana u amortizacione grupe, gdje je za svaku grupu propisana stopa amortizacije. Ekonomika preduzeća 2006

SISTEMI I METODE OBRAČUNA AMORTIZACIJE VREMENSKI SISTEM FUNKCIONALNI SISTEM Linearna metoda Progresivna metoda Degresivna metoda Metoda funkcionalne amortizacije prema količini učinka Metoda funkionalne amortizacije prema satima rada KOMBINACIJA VREMENSKOG I FUNKCIONALNOG SISTEMA Ekonomika preduzeća 2006

Vremenski sistem obračuna amortizacije Ovaj sistem kao bazu za obračun uzima vrijeme, tj. vijek trajanja stalnih sredstava. Kod ovog sistema razlikujemo sljedeće metode: Metod ravnomjerne ili konstantne amortizacije. Ovdje su amortizacioni iznosi ravnomjerni – linearni što omogućuje planiranje iznosa amortizacije i jednostavno vođenje evidencije. Nedostatak ove metode je njena linearnost – konstantnost, obzirom da se stalna sredstva ne troše uvijek isto. Ekonomika preduzeća 2006

Vremenski sistem obračuna amortizacije Metod progresivne amortizacije podrazumijeva da iznos amortizacije u periodu korištenja stalnog sredstva progresivno raste. Kod ove metode razlikujemo obračun amortizacije pomoću različite stope na istu osnovu i metod dijelova. Metod degresivne amortizacije. Prema ovoj metodi, obračun amortizacije u prvim godinama korištenja stalnog sredstva amortizacija je najveća, a svake naredne godine njen iznos se smanjuje, tj. ima degresiju Ekonomika preduzeća 2006

Vremenski sistem obračuna amortizacije Pristalice degresivne metode smatraju da su u početku vijeka korištenja stalna sredstva najsposobnija, da daju najveće efekte, pa ih treba najviše amortizovati. Obračun amortizacije može biti na osnovu: - opadajuće stope i - opadajućih dijelova. Ekonomika preduzeća 2006

Funkcionalni sistem amortizacije Funkcionalni sistem obračuna amortizacije za osnovicu obračuna uzima učinak, funkciju koju je ostvarilo stalno sredstvo. Ovaj sistem ima za cilj da približi amortizaciju fizičkom trošenju sredstva. Može biti: metod na osnovu proizvedene količine učinaka i metoda prema satima rada. Iznos amortizacije zavisi od upotrebe stalnog sredstva, a obračunata amortizacija izražava realno utrošenu vrijednost sredstava u procesu reprodukcije. Ekonomika preduzeća 2006

Kombinovani sistem Kod ovog sistema prije obračuna amortizacije kombinuju se metode vremenskog i funkcionalnog sistema. Cilj je da se što realnije obračuna amortizacija stalnih sredstava. Ovaj način obračuna primjenjuju preduzeća koja koriste stalna sredstva u više smjena. Sistemi i metode obračuna amortizacije kao i rokove obračuna, te stope amortizacije, preduzeće određuje u svojim aktima. Ekonomika preduzeća 2006

Obrtna sredstva

Pojam i karakteristike obrtnih sredstava Obrtna sredstva su dio poslovnih sredstava u preduzeću koja su neophodna za obavljanje postavljenog zadatka. Stalna sredstva ne bi mogla funkcionirati ukoliko preduzeće nema obrtnih sredstava. Karakteristike obrtnih sredstava su: Nabavljaju se u cilju da se odmah utroše Troše se jednokratnom upotrebom i svoju cjelokupnu vrijednost prenose na gotove proizvode odjedanput. Permanento se transformišu iz jednog pojavnog oblika u drugi. Koeficijent obrta obrtnih sredstva je veći od 1. Ekonomika preduzeća 2006

Vrste obrtnih sredstava Obrtna sredstva su vrlo heterogena i po strukturi vrlo različita. To zavisi od djelatnosti preduzeća, tipa proizvodnje, veličine preduzeća i sl. Obrtna sredstva se dijele na: Obrtna sredstva u obliku stvari (materijali, poluproizvodi, sitan inventar, ambalaža, gotovi proizvodi, autogume i sl.) Obrtna sredstva u obliku prava (blagajnički zapisi, čekovi, mjenice, potraživanja od kupaca, dionice itd.) Obrtna sredstva u obliku novca (novac na blagajni, novac na žiro-tekućem računu, devize na deviznom računu, akreditivi i sl.) Ekonomika preduzeća 2006

Utrošci materijala Materijal je predmet rada u procesu reprodukcije gdje djelovanjem radne snage, pomoću sredstava za rad u tehnološkom procesu se proizvodi novi proizvod. Osnovna karakteristika utroška materijala je njegova jednokratna upotreba. Razlikujemo sljedeće skupine materijala: osnovni materijal pomoćni materijal i energija režijski materijal Ekonomika preduzeća 2006

Utrošci osnovnog materijala Karakteristike su: ulazi svojom supstancom u sastav novog proizvoda bitno opredjeljuje karakteristike proizvoda značajno utiče na izbor tehnološkog postupka obim trošenja je u direktnoj zavisnosti od obima proizvodnje Dobijanje proizvoda podrazumijeva da osnovni materijal prolazi kroz: tehnološku metamorfozu (mijenja fizička i hemijska svojstva) ekonomsku metamorfozu (kvalitet materijala u kvalitet proizvoda) Ekonomika preduzeća 2006

Utrošak osnovnog materijala zavisi od karakteristika proizvoda (dimenzije proizvoda, kvalitet proizvoda) karakteristike tehnološkog procesa (namještaj od drveta, metala) karakteristike sredstava za rad (kapacitet, mehanizovanost) karakteristike samog osnovnog materijala (sirova koža, štavljena koža) tehnički uslovi rada (vlažnost, osvjetljenje, kvar, lom, škart) Ekonomika preduzeća 2006

Utrošci pomoćnog materijala Karakteristike su: svojom supstancom može da ulazi u sastav proizvoda, odnosno samo se troši radi potpomaganja dobijanja novog proizvoda (boje, začine, gorivo, ambalaža) doprinosi formiranju karakteristika proizvoda ne utiče na karakteristike tehnološkog postupka, iako doprinosi njegovom odvijanju obim njegovog trošenja je u direktnoj zavisnosti od obima proizvodnje Ekonomika preduzeća 2006

Utrošak režijskog materijala Karakteristike utroška režijskog materijala su: svojom supstancom ne ulazi u sastav proizvoda ne doprinosi formiranju karakteristika proizvoda ne utiče na karakteristike tehnološkog postupka obim njegovog trošenja je nezavisan od obima proizvodnje veličina trošenja uslovljena je veličinom proizvodnog kapaciteta Ekonomika preduzeća 2006

Troškovi režijskog materijala su: kancelarijski materijal, poštansko-telefonske usluge. Ovi troškovi, u globalu, dobijaju sve veći značaj i predstavljaju sve znatniju komponentu cijene koštanja proizvoda. Obično se, u praksi, za ove utroške određuju standardi po jedinici proizvoda, ili se određuju standardi u globalnom obimu. Ekonomika preduzeća 2006

Determinante koje utiču na visinu obrtnih sredstava Visina obrtnih sredstava je značajna za uspjeh poslovanja svakog privrednog subjekta. Obrtna sredstva odlikuju se dinamičnošću. S tim u vezi u preduzeću može biti višak, manjak ili optimalna visina. Višak obrtnih sredstava, bez obzira u kojem obliku se nalazi, utiče da su sredstva angažovana više nego što treba i čekaju određeno vrijeme da se uključe u proces reprodukcije. Manjak obrtnih sredstava dovodi do zastoja procesa reprodukcije. Optimalna visina obrtnih sredstava je ona koja uz najmanje troškove osigurava nesmetano odvijanje procesa reprodukcije. Ekonomika preduzeća 2006

Determinante koje utiču na visinu obrtnih sredstava Na visinu angažovanih obrtnih sredstava utiču mnogi faktori, kao: visina dnevnog utroška materijala u procesu proizvodnje uslovi nabave sirovina i materijala kretanje cijena sirovina i materijala na tržištu, klimatski uslovi vrijeme trajanja tehnološkog procesa kvalitet proizvoda tip proizvodnje konjuktura proizvoda na tržištu likvidnost kupaca prodajna cijena proizvoda i sl. Ekonomika preduzeća 2006

Utvrđivanje optimalne visine obrtnih sredstava Utvrđivanje visine obrtnih sredstava obično se vrši po fazama kružnog toka reprodukcije i po pojedinim vrstama obrtnih sredstava. Minimalne zalihe su najmanja količine koje su potrebne za izvršenje planiranog zadatka. U teoriji i praksi koriste se razne metode izračunavanja potrebnih obrtnih sredstava, kao: Direktne metode (primjena koeficijenta obrta, metoda trajanja poslovnog procesa, analitička metoda) Indirektne metode (prosječan koeficijent obrta, godišnji iznos promenta) Ekonomika preduzeća 2006

Indikatori ekonomije korištenja obrtnih sredstava Koeficijent obrta Trajanje obrta Koeficijent obrta je broj koliko se puta obrnu obrtna sredstva u toku godine. Trajanje obrta je vrijeme trajanja jednog obrta. 360 To Ko= 360 Ko To= Ekonomika preduzeća 2006

OBRTNA SREDSTVA Stvari Prava Novac Kratkoročni plasmani u vrij. papire Materijal za reprodukciju Proizvodnja Gotovi proizvodi Roba Kratkoročni plasmani u vrij. papire Tekuća potraživanja Dionice Kratkoročna potraživanja po osnovu participacije Novac na blagajni Novac na žiro računu Devize Akreditivi OBRTNA SREDSTVA Stvari Prava Novac Ekonomika preduzeća 2006

Osnovni razlozi za postojanje viška obrtnih sred. nerealno planiranje Preduzeće nastoji da ima optimalnu količinu obrtnih sredstava, tj. ni višak ni manjak. Osnovni razlozi za postojanje viška obrtnih sred. nerealno planiranje povećani, ubrzani obrt obrtnih sredstava potreba da se smanji obim proizvodnje, smanjenje zaliha na skladištu i sl. Ekonomika preduzeća 2006

Uzroci manjka obrtnih sredstava mogu biti: nerealno planiranje, potreba za povećanjem proizvodnje, neusklađenost stalnih i obrtnih sredstava, nemogućnost naplate dospjelih potraživanja od kupaca i drugo. Ekonomika preduzeća 2006

Kružni tok obrtnih sredstava Novac potreban za nabavku predmeta rada Sirovine i materijali Proizvodnja Gotovi proizvodi Novac od prodaje ŽIRO RAČUN Ekonomika preduzeća 2006

IZVORI SREDSTAVA Ekonomika preduzeća 2006

Uspostavljanje i korištenje proizvodnog kapaciteta

Uvod Industrijalizacija kao metod ekonomskog razvoja uslovila je, pored ostalog, koncentraciju sredstava za rad velikih tehničkih mogućnosti. Na taj način, omogućuje se zamjena rada radnika (živog rada) radom opredmećenim u sredstvima za rad. Ovakav odnos u strukturi ulaganja elemenata reprodukcije obezbjeđuje viši stepen efikasnosti privređivanja. Privredni subjekti koji se odlikuju višim stepenom tehničke opremljenosti proizvodno su sposobniji, odnosno, imaju veći proizvodni potencijal. Ovaj proizvodni potencijal, izražen u sposobnosti privrednog subjekta da proizvede veću ili manju količinu proizvoda u jedinici vremena, naziva se proizvodni kapacitet. Potrebno je i važno proizvodni kapacitet što je moguće potpunije koristiti. Ekonomika preduzeća 2006

Definisanje i klasifikovanje proizvodnih kapaciteta Pojam i vrste kapaciteta Determinante kapaciteta Mjerenje kapaciteta Ekonomika preduzeća 2006

Definisanje i klasifikovanje proizvodnih kapaciteta Proizvodni kapacitet je sposobnost nekog organizacionog sistema da proizvede datu količinu proizvoda u jedinici vremena. Veličina proizvodnog kapaciteta determinisana je obimom i djelotvornošću sredstava za rad. Proizvodni kapacitet teorijski se posmatra najčešće, sa tehničkog i ekonomskog aspekta. Ekonomika preduzeća 2006

Definisanje i klasifikovanje proizvodnih kapaciteta Kapacitet je kompleksna veličina koja je rezultat djelovanja svih faktora proizvodnje i njihovog racionalnog povezivanja: Tehnički kapacitet može biti Maksimalni Radni Minimalni Maksimalni kapacitet jeste tehnički utvrđena gornja granica proizvodne sposobnosti tehničkog sistema. Maksimalni ili teoretski kapacitet ne može se u stvarnosti dostići zbog niza organizacionih smetnji, kvarova, lomova, zastoja, izostanaka s posla radnika i dr. Ekonomika preduzeća 2006

Radni, odnosno realni kapacitet je onaj kapacitet pri kojem će sredstva za rad najpovoljnije djelovati. Minimalni kapacitet predstavlja donju granicu mogućnosti funkcionisanja određenog sredstva kao tehničkog sistema. Pojedinačni kapaciteti sredstava za rad moraju se kvantitativno međusobno usklađivati u okviru ukupnog proizvodnog subjekta. Ekonomika preduzeća 2006

Usko grlo proizvodnje predstavlja mašina sa najmanjom proizvodnom sposobnošću. Postojanje slobodnih kapaciteta također je nepovoljno za proizvodni subjekt i zato se poduzimaju razne mjere, kao: kooperacija, proširenje asortimana proizvodnje, prodaja slobodnih kapaciteta i slično. Ekonomika preduzeća 2006

Razlikujemo tri stepena korištenja ekonomskog kapaciteta: Minimalni Ekonomski apekt proizvodnog kapaciteta podrazumijeva odnos između učinaka koji dati organizacioni sistem proizvodi i ulaganja uslovljenih uspostavljanjem tog sistema. Razlikujemo tri stepena korištenja ekonomskog kapaciteta: Minimalni Maksimalni Optimalni Pod ekonomskim minimalnim kapacitetom podrazumijeva se donji stepen korištenja tehničkog kapaciteta pri kome se vrijednost proizvodnje izjednačava s troškovima (C=T), odnosno u kome je višak vrijednosti jednak 0. Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski maksimalni kapacitet predstavlja onu gornju tačku korištenja tehničkog kapaciteta u kojoj se ponovo (nakon optimalnog stepena korištenja kapaciteta) cijena koštanja izjednača s cijenom proizvodnje. Optimalni ekonomski kapacitet je onaj stepen korištenja proizvodnog kapaciteta na kome se postiže maksimalna pozitivna razlika između vrijednosti proizvodnje i ukupnih troškova. On se u praksi realizuje između 75 – 90% maksimalnog kapaciteta. Troškovi po jedinici proizvoda su tada najniži. Ekonomika preduzeća 2006

Determinante i mjerenje kapaciteta Uspostavljanje kapaciteta sredstava za rad sa velikim i složenim tehničkim mogućnostima mora se zasnivati na odgovarajućim potrebama i zahtjevima tržišta gotovih proizvoda. Ekonomski sistem pri uspostavljanju svog kapaciteta nastoji da obezbjedi njegovu prilagodljivost, odnosno adaptibilnost dinamičkim potrebama tržišta, tj. potrošača. Ostvarenje pojedinih vrsta kapaciteta uslovljeno je nizom determinanti koje mogu biti tehničkog i ekonomskog karaktera. Ekonomika preduzeća 2006

Determinante i mjerenje kapaciteta Determinante kapaciteta: karakteristike sredstava za rad, karakteristike proizvoda, tehnološkog procesa, tržište, mogućnost obezbjeđenja sirovina. Mjerenje kapaciteta je vrlo važno za svako preduzeće jer time ono prati ekonomičnost poslovanja, rentabilnost sredstava i ponašanje troškova po jedinici proizvoda pri različitim stepenima korištenja kapaciteta. Stepen korištenja kapaciteta izračunavamo ako stavimo u odnos stvarnu proizvodnju sa mogućom proizvodnjom. % = Stvarna proizvodnja Moguća proizvodnja . 100 Ekonomika preduzeća 2006

Razlikujemo više načina mjerenja kapaciteta, kao: Mjerenje kapaciteta, u praksi, predstavlja složen problem. S obzirom da preduzeća proizvode više različitih proizvoda različitim ili istim sredstvima kao glavni problem mjerenja pojavljuje se način mjerenja. Razlikujemo više načina mjerenja kapaciteta, kao: količinom proizvedenih proizvoda, količinom prerađenih sirovina, norma satima,mašinskim satima, vrijednosno, prostorom, zapreminom (burad, bazeni, posude) Ekonomika preduzeća 2006

Radni kolektiv