Porezi na potrošnju - predavanja -

Porezi na potrošnju vs. porezi na dohodak Poreska osnovica je: kod poreza na potrošnju - stvarna potrošnja kod poreza na dohodak - potencijalna potrošnja Porezima na potrošnju se ne oporezuje ušteđeni dohodak bogati ljudi koji malo troše plaćaju male poreze Porezi na dohodak su direktni porezi kojima se povećava cena faktora proizvodnje Porezi na potrošnju se odbijaju pri izvozu, a porezi na dohodak su ugrađeni u cenu izvezenih proizvoda

Efikasnost i pravičnost poreza na ličnu potrošnju Kada ne postoje porezi na potrošnju i porezi na dohodak, tada je relativna cena sadašnje potrošnje u odnosu na buduću (1+r) Uvođenje poreza na dohodak smanjuje relativnu cenu sadašnje potrošnje u odnosu na buduću na (1+tr) gde je te poreska stopa; t je u intervalu (0,1) Uvođenje poreza na potrošnju ne menja relativnu cenu sadašnje i buduće potrošnje tj. ona iznosi (1+r)

Efikasnost i pravičnost poreza na ličnu potrošnju Međutim, porez na potrošnju, kao i porez na dohodak, deformiše stopu supstitucije između rada i dokolice Ako je zarada pre uvođenja poreza na potrošnju bila w, nakon uvođenje poreza ona iznosi w/(1+tc) Porez na dohodak deformiše odluke o štednji, dok odluke o radu i dokolici deformišu oba poreza Mada to nije teorijski nužno, empirijska istraživanja ukazuje na to da porezi na potrošnju stvaraju manji višak poreskog tereta od poreza na dohodak

Pitanje pravičnosti: progresivnost Rasprostranjeno je mišljenje da su porezi na potrošnju regresivni zato što bogati troše manji procenat dohotka od siromašnih Prethodno mišljenje se može u značajnoj meri osporavati: empirijski je potvrđeno da u toku životnog veka sve dohodne grupe troše približno isti procenat dohotka potrošači ne moraju da u celini snose ceo teret poreza na potrošnju - deo tereta mogu da snose proizvođači i trgovci porezi na potrošnju mogu da imaju različite stepene progresivnosti

Pitanje pravičnosti: sposobnost plaćanja Protivnici poreza na potrošnju tvrde: bitan je potencijal za potrošnju, a ne stvarna potrošnja oporezivanjem potrošnje moguće je da bogataš tvrdica plati manji porez od znatno siromašnije osobe Pristalice oporezivanja potrošnje tvrde: pravičnije je oporezivati ono što pojedinac dobija od društva (potrošnju), nego njegov doprinos društvu (dohodak) štednja tvrdice omogućava drugima da investiraju, čime društveni kapital raste Kritičari poreza na dohodak tvrde da on vodi dvostrukom oporezivanju dohotka od kamata, dok njegove pristalice to osporavaju

Pitanje pravičnosti: godišnja pravičnost ili pravičnost tokom života Primenom poreza na dohodak osobe koje u toku celog života ostvaruju isti dohodak, a imuju različitu sklonost štednju plaćaju različiti porez – veći porez plaća “štediša” Primenom poreza na potrošnju osobe koje tokom života ostvaruju jednak dohodak plaćaju i jednak porez iskazan u formi sadašnje vrednosti Ipak, ako dve osobe imaju identičan dohodak i plaćaju identičnu poresku stopu na potrošnju, manji porez će platiti osoba koja je veći deo dohotka ostavila u nasledstvo Ograničena mogućnost zaduživanja nekih pojedinaca može da umanji relevantnost modela životnog ciklusa, ali većina empirijskih istraživanja ukazuje na to da je model životnog ciklusa koristan

Primer: godišnja pravičnost ili pravičnost tokom života Parametri Stopa poreza na dohodak= 50% Stopa poreza na potrošnju = 50% Kamatna stopa = 10% Osoba A Osoba B Porez na dohodak Porez na potrošnju Dohodak u periodu 0 1,000 Potrošnja u periodu 0 500 Porezi u periodu 0 Dohodak u periodu 1 50 100 Potrošnja u periodu 1 525 550 Porezi u periodu 1 25 Sadašnja vrednost plaćenih poreza 523

Primer: godišnja pravičnost ili pravičnost tokom života Parametri Stopa poreza na dohodak = t Stopa poreza na potrošnju = tc Kamatna stopa = r Porez na dohodak Osoba A Osoba B Dohodak u periodu 0 I0 Potrošnja u periodu 0 c0A c0B Porezi u periodu 0 tI0 Dohodak u periodu 1 r(I0 – c0A) r(I0 – c0B) Porezi u periodu 1 tr(I0 – c0A) tr(I0 – c0B) Ako je c0A> c0B tada osoba B (“štediša) plaća veći porez u periodu 1, a time i tokom života

Primer: godišnja pravičnost ili pravičnost tokom života Parametri Stopa poreza na dohodak = t Stopa poreza na potrošnju = tc Kamatna stopa = r Porezi na potrošnju Osoba A Osoba B Sadašnja vrednost dohotka tokom života I0 = c0A + c1A/(1 + r) I0 = c0B + c1B/(1 + r) Sadašnja vrednost poreza tokom života RcA = tcc0A + tcc1A/(1 + r) = tcI0 RcB= tcc0B + tcc1B/(1 + r) = tcI0 Ako osoba A i osoba B ostvaruju isti dohodak i istu potrošnju tokom života, tada plaćaju isti porez tokom života

Osnovni oblici poreza na potrošnju Osnovni oblici poreza na potrošnju su: opšti porezi na potrošnju porez na dodatu vrednost porez na promet u maloprodaji selektivni porez na promet (akcize) Opšti porezi na potrošnju naplaćuju se po istoj stopi (ili nekoliko različitih stopa) za gotovo sve proizvode koji su predmet potrošnje Porez na dodatu vrednost je dominatan oblik opšteg poreza na potrošnju u svetu - primenjuje se u preko 140 država Proporcionalni porez na dohodak i porez na gotovinski tok su ekvivalentni porezima na potrošnju

Osnovni oblici poreza na potrošnju Porezi na potrošnju u principu mogu biti u formi: jediničnog poreza na potrošnju vrednosnog (ad-valorem) poreza na potrošnju tj. % od vrednosti proizvoda Akcize su selektivni porezi na potrošnju kojima se oporezuju određene grupe proizvoda i to najčešće: naftni derivati, alkoholna pića i cigarete Jedinični porezi na potrošnju se češće primenjuju kod akciznih proizvoda: moguća je kombinacija ad valorem i jediničnih akciza kod istog proizvoda npr. kod cigareta

Porez na dodatu vrednost Dodata vrednost je razlika između vrednosti prodaje i vrednosti kupljenih materijalnih inputa Dodata vrednost je jednaka zbiru iznosa plaćenih za faktore proizvodnje: zarada, kamata, renti i ekonomskog profita Porez na dodatu vrednost je procenat od dodate vrednosti u svakoj fazi prometa

Kako funkcioniše PDV? Proizvođač Kupovina Prodaja Dodata vrednost u dinarima Proizvođač Kupovina Prodaja Dodata vrednost PDV po stopi od 20% Farmer     0 400  400  80 Mlinar 700 300 60 Pekar 950 250 50 Trgovac 1,000 10  Ukupno 2,050 3,050 200

Vrste poreza na dodatu vrednost U zavisnosti od tretmana nabavke investicionih sredstva postoje sledeći tipovi PDV: potrošni tip PDV – nabavke stalnih sredstva se odbijaju prilikom utvrdjivanja dodate vrednosti => investicije se ne oporezuju dvostruko (nema kumuliranja poreza) Prodavac osnovnih sredstava u prodajnu cenu uključuje PDV, ali kupac (PDV obveznik) ima pravo da PDV sadržan u nabavnoj ceni osnovnog sredstva odbije od svoje PDV obaveze dohodni tip PDV – dodata vrednost se umanjuje samo za iznos godišnje amortizacije => investicije se većim delom oporezuju dvostruko (značajno kumuliranja poreza) bruto tip PDV – dodata vrednost se ne umanjuje za vrednost nabavki osnovnih sredstava => investicije se u celini oporezuju dvostruko (potpunokumuliranje poreza) U praksi izrazito dominira potrošni tip PDV

Način utvrđivanja dodate vrednosti Dodata vrednost u Evropi se primenjuje metodom fakturisanja: Obračunati porez sadržan u izlaznim fakturama se umanjuje za porez sadržan u ulaznim fakturama umanjenje poreza je uslovljeno posedovanjem ulaznih faktura dobavljača kao dokaza da su oni prijavili svoju poresku obavezu. metod fakturisanje podstiče međusobnu kontrolu obveznika i otežava utaju poreza Međutim, mogući su novi načini utaje (lažne fakture u okviru celog prometnog lanca, osnivanje fantomskih firmi i dr.)

Poreske stope i oslobođenja U EU se primenjuje opšta stopa PDV i jedna ili dve snižene stope EU direktivama su određeni minimalni iznosi za opštu i snižene stope Snižene stope se primenjuju u slučaju prehrambenih proizvoda, zdravstvene zaštite i dr. Bankarske i finansijske usluge su izuzete od plaćanja PDV Izvozni proizvodi su u celini oslobođeni plaćanja PDV Postoje posebni režimi oporezivanja za mala preduzeća, poljoprivrednika i dr. Na nivou EU je ostvarena harmonizacija osnovnih elemenata PDV