EKONOMIKA PREDUZEĆA Nastavnik: dr. sc. Jasmin Halebić E-mail: jasmin.halebic@ef.unze.ba Kabinet: 6 Konsultacije na pauzama i nakon predavanja Konsultacije putem e-maila: svakim radnim danom

Sredstva i upravljanje sredstvima preduzeća Prilikom registracije preduzeća osnivači su dužni obezbijediti osnivačka sredstva. Osnivačka i druga sredstva preduzeće koristi za poslovanje i ona postaju imovina preduzeća. Sredstva su neophodna za preduzeće radi njihove transformacije, namjenske upotrebe. Postoji stalno kruženje sredstava u preduzeću iz jednog oblik u drugi. Kretanja i mjenjanje oblika sredstava preduzeća na prelasku iz jedne faze u drugu – metamorfoza (preoblikovanje) N1 – R1 – P – R2 – N2 (N2 > N1; R2 > R1) Ekonomika preduzeća

Sredstva i upravljanje sredstvima preduzeća Sredstva u preduzeću se prema funkciji i ulozi u procesu poslovanja dijele na sredstva za rad (SzR) i predmete reda (PR). U procesu poslovanja ova sredstva se ne podudaraju sa ciklusom reprodukcije u potpunosti pa se uvijek nalaze u svim oblicima, njihova metamorfoza nije istovremena, niti jedinstvena. Radna snaga (RS) potpomaže ili izvodi metamorfozu sredstava. Ishod tog procesa je rezultat u vidu konkretnog dobra, koje ima tržišnu vrijednost (uvijek?!) i efekat na ukupno poslovanje iz kojeg na tržištu nastaje poslovni rezultat (dobit ili gubitak) Preduzeće ne može funkcionisati bez odgovarajuće vrste, obima i kvaliteta sredstava, jer su ona nužan instrument i komponenta poslovanja preduzeća. Ekonomika preduzeća

Sredstva i upravljanje sredstvima preduzeća Sredstva se u preduzeću najprije nalaze u novčanom obliku (N1), potom prelaze u robnu fazu (zgrade, mašine, sirovine, repromaterijal, oprema) (R1). U tehnološkoj fazi sredstva se javljaju kao SzR i PR u procesu pdnje (P). Iz tehnološkog procesa sredstva izlaze u obliku poluproizvoda, gotovih pda, u novom materijalnom obliku (R2). Prodajom na tržištu sredstva ponovo mijenjaju oblik pretvarajući se u novčana, čime se zatvara jedan ciklus kruženja sredstava (N2) Ekonomika preduzeća

Sredstva i upravljanje sredstvima preduzeća Ekonomika preduzeća

Oblici sredstava Preduzeće istovremeno ima sredstva u gotovo svim oblicima (N1, R1, P, R2, N2). Sredstva u procesu reprodukcije mogu biti: Slobodna- u novčanom obliku, tada nisu vezana za neki proces rada pa su raspoloživa za izvršenje svake funkcije u poslovanju. Ostaju slobodna sve dok se ne vežu za neku konkretnu fazu poslovanja. Vezana- angažovana u procesu poslovanja u nekom namjenskom obliku. Time su ona blokirana ili vezana za određenu (horizontalnu) funkciju. Vezivanje sredstava počinje prelaskom N1 u R1 i traje sve do prelaska R2 u N2, odnosno prodaje na tržištu. Vezana sredstva mogu biti u upotrebi (funkciji) ili izvan upotrebe (funkcije). Ekonomika preduzeća

Oblici sredstava Vezana sredstva mogu biti: u upotrebi (funkciji)- poželjno stanje sredstava u preduzeću je njihovo kretanje u procesu poslovanja. Određeni zastoj je uobičajen (zalihe, gotovi pdi, rezervi dijelovi). Stalni je izazov kako skratiti vremenski period njihovog kruženja u cilju ubrzanja reprodukcije. izvan upotrebe (funkcije)- ispadanje iz upotrebe može biti prolazno, privremeno i trajno. Kada izostane djelovanje RS na sredstva u smislu prelaska iz jedne faze u drugu onda nastaje zastoj koji se nakon nekog vremena otklanja a sredstva se ponovno vraćaju u upotrebu. Sredstva koja su trajno izvan upotrebe propadaju (neprodana roba, neiskorišteni repromaterijal) i ona se na tržištu mogu deblokirati prodajom (kada nisu gotov pd). Ekonomika preduzeća

Oblici sredstava Uzroci ispadanja sredstava iz upotrebe (funkcije) mogu biti različiti: -interni, organizacioni, zastoj u pdnji -eksterni, tržišni, pad tražnje-gomilanje zaliha Ocjena upotrebe sredstava je odnos veličine, obima sredstava i brzine njihovog kruženja (angažmana), to je koeficijent obrta i angažovanja sredstava. Poželjno je da taj koeficijent bude što veći. Pokazuje broj koliko puta se sredstva obrnu u toku nekog vremenskog perioda (npr. 1 god.) Ekonomika preduzeća

Naturalni (materijalni) oblici sredstava Sredstva za proizvodnju (SzP=SzR + PR) se mogu pojaviti u obliku: Osnovni materijal za tehnološki proces- to je supstanca, suština novog pda. To je predmet rada koji svojim obilježjima daje tehničke k-ke pda (trajnost, kvalitet). Standardni i stvarni utrošak materijala (kalo, rastur, kvar i lom). Pomoćni materijal- supstanca mu ne ulazi u novi pd ali se omogućava i potpomaže njihova pdnja. (potrošni materijal). Npr. energija, kancelarijski materijal. Ne ulazi u gotov pd. Sredstva za rad- predstavljaju grupu tehnički različitih vrsta sredstava kao što su: -mašine, postrojenja, alati za ručno obavljanje operacija -građevinski objekti i instalacije Specifičnost SzR je njihov način trošenja. Ona se troše fizički (zbog upotrebe) i ekonomski (vremenski, zastarjevanje) Ekonomika preduzeća

Ekonomski oblici sredstava Trošenje sredstava za pdnju vodi ka nastanku nove vrijednosti (ekonomske i upotrebne) Vrijednost utrošenih SzP se prenosi na vrijednost novog pda. U tom smislu sredstva se dijele na: Obrtna- u jednom reprodukcionom ciklusu potpuno izgube svoju upotrebnu vrijednost. Predmeti rada, resursi. Stalna (osnovna)- dio ukupnih sredstava preduzeća koja se postepeno troše u procesu poslovanja, u dužem vremenskom procesu i kroz više radnih ciklusa. Najveći dio stalnih sredstava čini oprema. Ekonomika preduzeća

Stalna (osnovna, trajna) sredstva – prema funkciji Stalna sredstva imaju trajni, materijalni oblik, dio su ukupnih sredst. pred. U toku korištenja ne mijenjaju svoj materijalni (fizički) oblik. Trošenje stalnih sredstava (iskazano u novčanom obliku) je amortizacija. Novčana sredstva prikupljena od amortizacije služe za nabavku novih ili reprodukovanje stalnih sredstava preduzeća (amortizacioni fond). Javljaju se u sljedećim oblicima: Stalna sredstva u pripremi: investicije u toku (za proširenje osnovne djelatnosti). Nakon izgradnje prelaze u stalna sredstva u upotrebi. Stalna sredstva u upotrebi: zemljište (poljopr.), građevinski objekti (industrijske, poslovne zgrade), sredstva za rad. Stalna sredstva izvan upotrebe: rezervna sredstva, neupotrebljiva sredstva namijenjena za rashodovanje i otpis. Iznajmljivanje drugim preduzećima. Ekonomika preduzeća

Stalna sredstva – pojavni oblici Ekonomika preduzeća

Izvori stalnih sredstava (SS) Preduzeće vrši zamjenu dotrajalih ili zastarjelih sredstava radi obavljanja ciklusa reprodukcije. stalni izvor finansiranja osn sred je dobit preduzeća. Izvori finansiranja SS su: *sopstveni (vlastiti)- to su: osnivački kapital (dionički kapital, udjeli), rezerve (kapitalne, revalorizacione), neraspoređena dobit, donacije. Elaborat o ekonomskoj opravdanosti (tehničko-tehnološki dio i ekonomski dio). Odluka o investiranju, ulaganju u osnovna sredstva. *udruženi- sufinansiranje, (npr. IPA projekti) *kreditni- od banaka *izvori solidarnosti Ekonomika preduzeća

Kapaciteti stalnih sredstava Kapacitet- proizvodna moć sredstva za rad. Kapacitet se utvrđuje u određenim uslovima (potreban predmet rada, obučenost RS, nivo organizacije) Kapacitet se javlja kao: -ugrađeni, instalirani k-tet -radni (mogući) k-tet -optimalni k-tet -minimalni k-tet -planirani k-tet -ostvareni k-tet. Kapacitet preduzeća je zbir postojećih k-teta. Uska grla u poslovanju i njihovo otklanjanje. Neiskorišćeni k-tet. Stepen iskorišćenosti k-teta. Ekonomika preduzeća

Vrijednost stalnih sredstava Pokazuje se putem naturalnih indikatora (popis i evidencija) i vrijednosnih (novčano). Vrijednost stalnih sredstava je osnovna vrijednost preduzeća. Vrste vrijednosti stalnih sredstava: -nabavna (osnovica za obračun amortizacije) -amortizovana (knjigovodstvena kategorija) -sadašnja -revalorizovana Ekonomika preduzeća

Trošenje stalnih sredstava – amortizacija Stalna sredstva se neprekidno troše u reprodukciji i poslovanju što dovodi do smanjenja vijeka upotrebe (trajanja) i njihove vrijednosti. Za iznos smanjenja vrijednosti se umanjuje vrijednost stalnog sredstva i taj iznos se prenosi na novi pd kao trošak tekućeg poslovanja. Amortizacija je novčani izraz trošenja stalnih sredstava Amortizacioni fond za prostu ili proširenu reprodukciju. Fizička amortizacija – fizičko trošenje i dotrajalost. Ekonomika preduzeća

Trošenje stalnih sredstava – amortizacija Stepen iskorištenosti SS – Ios je odnos amortizovane i nabavne vrijednosti ili Ios=Vam/Vnb *100 Evidencija SS se vodi putem knjigovodstva. Na kraju poslovne godine se vrši popis svih sredstava, imovine i obaveza. Računovodstveni softveri pružaju analitičku evidenciju SS Ekonomika preduzeća

Obrtna sredstva (OS) OS- sredstva koja se troše jednokratnom upotrebom u poslovnim procesima preduzeća u toku jedne godine. To su predmeti rada, novčana sredstva, gotovi pdi, kratkoročna potraživanja, sitan inventar Ekonomika preduzeća

Kruženje obrtnih sredstava (OS) Ekonomika preduzeća

Vrste i klasifikacija OS Prema ulozi u ciklusu poslovanja (materijalni, novčani, prava) Prema izvorima Prema načinu pribavljanja Vremenskom angažmanu Ekonomika preduzeća

Prosječno korišćena OS Koeficijent obrta Iz potrebe ekonomičnosti poslovanja i finansiranja preduzeća nameće se neophodnost brzine u poslovanju. Trajanje obrta- vrijeme od momenta ulaganja novč sred do trenutka naplate gotovih pda. Prosječno korišćena OS Koeficijent obrta Vrijeme trajanja obrtanja ukupnih OS Veći KO i manje trajanje obrta – veća efikasnost i ekonomičnost u poslovanju. Ekonomika preduzeća

Trošenje i angažovanje sredstava Proces trošenja sredstava se posmatra: a) Obavljanje reprodukcije preduzeća- trošenje sredstava u reprodukciji je funkcija trošenja RS. SzR mogu da zastarjevaju i u ekonomskom smislu, nezavisno od njihove upotrebe u pdnji. b) Vrijeme trošenja- duži ciklusi reprodukcije dovode do produženja vremenske dimenzije procesa trošenja. -trošenje sredstava u vremenskoj dimenziji može biti: i) ekonomsko starenje; ii) fizičko trošenje; iii) zastarjevanje Ekonomika preduzeća

Trošenje i angažovanje sredstava c) Utjecaj tržišta- tržišna cijena može odstupati naviše ili naniže u odnosu na cijenu koštanja (tvornička cijena) usljed dejstva ponude i tražnje. Korektivni faktor vrijednosti robe. Kretanje ponude i tražnje direktno utječe na rezultate poslovanja preduzeća, dobitak ili gubitak. Ekonomika preduzeća

Angažovanje sredstava Angažovanje je ulaganje sredstava radi obavljanja djelatnosti preduzeća. Elementi angažovanih sredstava su: -veličina angažovanih sredstava -vrijeme angažovanja Koeficijent angažovanja sredstava: Ka=As/Q As – prosječan iznos angažovanih sredstava Q – količina ostvarene pdnje u jednom ciklusu Ka – pokazatelj efikasnosti poslovanja preduzeća. Ekonomika preduzeća

Hvala. Ekonomika preduzeća