Penologija predavanja PROF. DR HANA KORAĆ v Penologija predavanja PROF. DR HANA KORAĆ v. ass lejla šaćirović IV godina VIII semestar Savremeni penitensijarni sistem u svjetlu kriminološke i krivičnopravne doktrine; Tretman i postpenalni tretman osuđenika; Resocijalizacija osuđenika

PENITERSIJARNI SISTEM U FUNKCIJI DRŽAVNE REAKCIJE PROTIV KRIMINALITETA Kriteriji za kategorizaciju zavodskih ustanova u kojima se izvršava kazna zatvora su: stepen objezbjeđenja, trajanje izrečene kazne, pol i starost osuđenih lica i dr. Postupak upućivanja osuđenih lica na izdržavanje kazne zatvora određen je Zakonom o izvršenju krivičnih sankcija, ovisno od nadležnosti suda koji je izrekao presudu odnosno od prebivališta ili boravišta osuđenog lica.

Zatvor predstavlja glavnu i najznačajniju kaznu (s obzirom na samostalnost u izricanju), krivičnih sankcija uopće. Ovisno od sadržine, kazna zatvora je upravljena protiv slobode osuđenog lica u smislu njenog oduzimanja ili ograničavanja za određeno, u presudi utvrđeno vrijeme.

U zatvorskom sistemu postoje određeni socijalni odnosi koji nerijetko nisu u saglasnosti sa individualnom prirodom čovjeka. Zatvorenička populacija predstavlja neprirodni zbir lica, koji se po mnogo čemu razlikuju, koji prave nasilno stvorenu vještačku društvenu zajednicu. Zatvoreničke zajednice stvorene prinudnim putem, reagovanjem države na prestupe i kriminal, su zajednice samo muškaraca ili samo osoba ženskog pola u zatvorenom prostoru. One kao takvene ne egzistiraju nigdje na slobodi na dobrovoljnoj osnovi. Sasvim je normalno da na takve uslove i socijalnu strukturu svaki pojedinac reaguje različito, u skladu sa svojom ličnošću. Asimilacija na nove socijalne odnose, prilagođavanje i prihvatanje novih vrijednosti, odvojenost od porodice, prihvatanje zvanične hijerarhije postavljene od strane uprave, ali i one nezvanične unutar neformalnih grupa uspostavljenih od same zatvoreničke zajednice predstavlja ujedno i najbolniji period cjelokupnog boravka u zatvoru. Tačan broj lica koja čekaju izvršenje zatvorske kazne se ne zna.Veliki broj među tim osobama su i ona lica koja izbjegavaju platiti novčane kazne, pa im prijeti takozvani supletorni zatvor, jer ne žele platiti prekršajnu novčanu kaznu. Određeni procenat njih neće završiti u zatvoru jer će nastupiti zastara izvršenja. Po novom zakonu o prekršajima u većini država, nije predviđena kazna zatvora.

Prijedlozi za poboljšanje uslova za izvršenje krivičnih sankcija: izgradnja novih zatvora, povećanje kapaciteta u postojećim zatvorima, poboljšati kvalitet objekata zatvora i uslova života, poboljšati opremu namijenjenu zatvorenicima, poboljšanje komunikacije sa spoljnim svijetom, porodicom i drugim značajnim i njemu bliskim, koji se ostvaruju telefonskim pozivima, dopisivanjem, upućivanjem podnesaka, prijemom posjeta, boravkom u posebnim prostorijama, prijemom paketa i novčanih pošiljaka, izlascima i odsustvima izvan ustanove, povećanjem broja telefonskih govornica, uvođenjem fleksibilnijih pravila korišćenja ovog vida komunikacije, stvarati što je moguće više ambijent i atmosferu blisku onoj na slobodi,

popuniti radna mjesta stručnim osobljem, posebno za resocijalizaciju zatvorenika, kao svrsi izvršenja institucionalnih sankcija kroz elemente tretmana, rada i školovanja, razvijajući metode koje podstiču i pobuđuju interesovanje zatvorenika da uzmu učešće u profesionalnom osposobljavanju, slobodno-vremenske i rekreativne akivnosti, vjersku kulturu, postpenalni prihvat i sl.,¸Pri prijemu zatvorskog osoblja primarno voditi računa o socijalnoj i emocionalnoj kompetentnosti kandidata, integritetu, čovječnosti. Kontinuirano obučavati osoblje da ispunjava svoje opće i posebne dužnosti, uvesti seitivne treninge ili edukaciju u ovom smislu, spriječiti razlike na osnovu neke predrasude, naročito na pol, organizirati radionice za obuku u vještinama i znanjima rješavanja konflikta posebnih kategorija zatvorenika

obezbijediti bolje uslove i finansijska sredstva za Upravu zatvorskog sistema, raditi na kvalitetu bezbijednosti u zatvorima sa aspekta eksterne i interne bezbijednosti. Eksternu bezbjednost posmatramo kao realnu ili hipotetičku opasnost koju zatvorenici u ustanovi prestavljaju za društvenu zajednicu. Generalno, interna bezbjednost se odnosi na bezbjednost osoblja i zatvorenika, ali ne samo jednih u odnosu na druge, već i u odnosu na različite opasnosti i nezgode. Nabavka kvalitetne opreme za obavljanje svakodnevnih poslova u zatvorima, radi obezbjeđenja kvalitetne sigurnosnobezbjedonosne situacije (sredstva veze, specijalna vozila, postavljanje savremene opreme za video nadzor, senzori i druga elektronska oprema), raditi na otvorenosti zatvora, saradnji sa nadležnim Ministarstvima. Centri za socijalni rad bi trebali uzeti aktivniju ulogu; kontrola rada ovih ustanova od strane kvalifikovanih, provijeriti osnovanost navoda osuđenika koje se odnose na zloupotrebe službenih ovlasti; pružiti mogućnost zatvorenicima da utiču na postupak donošenja i koncipiranja pravila režima i kućnog reda, prioriteti su poboljšanje komunikacije između koncipiranja pravila režima i kućnog reda, stila rukovođenja.

RESOCIJALIZACIJA Resocijalizacijom se nastoji napraviti otklon od uzroka kriminalnog ponašanja, nastoji se pomoći zatvoreniku da se što bolje prilagoditi sredini, njenim zahtjevima, očekivanjima i poštivanju pisanih i neformalnih pravila. Naravno, realno je očekivati da se lice ne može izmijeniti, ali da se dio prestupničkog ponašanja može korigovati, promijeniti moralna i društvenoetička načela. Kroz historiju, procesu resocijalizije se manje ili više davalo na značaju.

Resocijalizacija zatvorenika je kompleksan proces u kojem učestvuje više društvenih činilaca, prvenstveno porodica, penološka ustanova i društvenu zajednica. Stupanjem na snagu kazne lišavanja slobode, zatvori dobijaju i novu funkciju, funkciju preodgoja, u cilju rehabilitacije zatvorenika. Nastojanje stručnog osoblja zaduženog za resocijalizaciju zatvorenika prati niz teškoća, obzirom na činjenicu da i uzrok za prestupničko ponašanje nije uzrokovano jednim faktorom.

Kao pravna mjera kriminalne politike resocijalizacija ima tri faze: sudsku (izrečena kazna ili mjera), institucionalnu – za vrijeme izdržavanja kazne ili sprovođenja kazne i sprovođenja mjera bezbjednosti, pospenalnu – nakon izdržavanja kazne i sprovedene mjere

INDIVIDUALIZACIJA KAO PENOLOŠKI PROBLEM U IZVRŠENJU KAZNE Svaka individua je ličnost sa posebnim karakteristikama. To zahtijeva individualni pristup u izvršenju krivičnih sankcija. Načelo individualizacije svodi se na zahtjev da se izvršenje kazne prilagodl ličnosti zatvorenika, da se sa licem lišenim slobode postupa adekvatno njegovim moralnim i preodgojnim mogućnostima. Navedeno shvatanje individualizacije, karakterišu dvije crte: postupanje sa zatvorenikom prilagođeno je činiocima koji su doveli do kriminalnog ponašanja u konkretnom slučaju, izučavanje ličnosti tog lica kao pretpostavka primene adekvatnog tretmana

Individualizacija u izvršenju krivičnih sankcija Postoji: zakonska, sudska i penitersijarna individualizacija. Zakonska individualizacija, je određena vrstom delikta i odnosi se na učinioca. Sudska individualizacija, ova faza nije više formalna jer pred sudom se nalazi učinilac. Tek u fazi izvršenja kazne, tj. fazi penološke individualizacije, ima se vremena da se sagledaju svi aspekti ličnosti. (npr. u SAD, može se izreći neograničena vremenska kazna, minimalna ili maksimalna, kada organ izvršenja procjenjuje dovoljno vrijeme njenog trajanja, ovisno od ponašanja osuđenika u toku izvršenja kazne). Penitersijarna individualizacija se relizira izučavanjem, (posmatranjem, opservacijom) i kategorizacijom zatvorenika te kategorizacijom kaznenopopravnih ustanova u kojima se izvršava kazna lišavanja slobode.

Tretman zatvorenika Termin, tretman, znači način postupanja prema zatvorenicima, koji može da se odnosi na pojedine faze kroz koje lice lišeno slobode, prelazi od momenta lišavanja slobode, preko krivičnog postupka do izricanja i izvršenja krivične sankcije. Pojam tretmana se odnosi i na njegovu primjenu u institucionalnim i vaninstitucionalnim uslovima. U penološkim ustanovama tretman podrazumijeva postupke klasifikacije, preodgoja, korekcije neprihvatljivih oblika ponašanja zatvorenika. Tretman posmatramo kao skup svjesnih i nesvjesnih postupaka usmjerenih ka ostvarenju cilja kaznepreodgoja zatvorenika i njegovom osposobljavanju za život na slobodi. Cilj tretmana je trajno uklanjanje kriminalnog ponašanja zatvorenika i smanjenje procenta recidiva u kriminalu.

Osnovne faze u tretmanu zatvorenika su : postupanje i stimuliranje univerzalnih vrijednosti, uklanjanje društvenih prepreka u resocijalizaciji zatvorenika, objezbjeđenjem uslova za stanovanje, zaposlenje i život na slobodi, tretman je institucionalne prirode zasnovan na naučnom pristupu prilagođen individui i kontinuirano ima potrebe osavremenjivanja.

U penitensijalnom sistemu odluke o primjeni tretmana ovise o vrsti i kategorizaciji osuđenika na izdržavanju kazne lišavanja slobode i tipa kaznenopopravne ustanove u kojoj se ona izvršava. Savremena praksa poznaje nekoliko formi tretmana kao što su: a) individualni tretman, b) grupni tretman, c) obrazovni tretman, d) okupaciona i radna terapija, c) samoinicijativni oblik, f) tretman stimulacije.