Doc. dr Mirjana Orašanin INVESTIRANJE Doc. dr Mirjana Orašanin Bijeljina, 11.12. 2017.

Ocjena investicionih projekata, upravljanje investicionim projektima NOVČANI TOKOVI I OCJENA RENTABILNOSTI INVESTICIONIH PROJEKATA Statičke metode ocjene investicionih projekata: - period povraćaja, - računovodstvena stopa prinosa, - ostali statički kriterijumi

Novčani tokovi i ocjena rentabilnosti investicionih projekata Novčani tokovi investicionih projekata bitni za sagledavanje opravdanosti ulaganja počevši od inicijalnog kapitalnog izdatka pa do novčanih tokova u ekonomskom vijeku projekta Ocjena rentabilnosti investicionih projekata: Dinamički kriterijumi Statički kriterijumi

Statičke metode ocjene rentabilnosti investicionih projekata Osnovne karakteistike: Ne uzimaju u obzir vrijeme, odnosno period investiranja i period eksploatacije projekta Prednosti: Jednostavne metode sa stanovišta obračuna Lako razumljivi Zasnovani na efektima jedne reprezentativne godine, zanemarujući vrijeme kao faktor obračuna Nedostaci: Vrijeme, kao bitan faktor u ocjeni efektivnosti investicije Nerealno ocjenjivanje: investicije se dešavaju u budućnosti u dužem vremenskom periodu, ne uzima se u obzir dinamika ulaganja finansijskih sredstava i njihov obim po periodima, dinamika i struktura očekivanih efekata u budućnosti, kao ni ukupan ekonomski vijek trajanja investicije

Statičke metode ocjene rentabilnosti investicionih projekata Primjenjuju se kao dopunske metode Statičke metode su: Period povraćaja – izražava troškove i koristi od investicionog projekta putem novčanog toka, ne respektujući vremensku vrijednost. Mjeri brzinu naknade kapitalnog ulaganja iz godišnjih neto novčanih tokova, odnosno likvidnost projekta Računovodstvena stopa prinosa – dugo vremena korišćena kao metod za ocjenu rentabilnosti kapitalnih ulaganja, uz nedostatke: koristi od projekta izražava nekim od oblika dobitka utvrđenim računovodstvenom metodom i ne respektuje vremensku vrijednost novca. Koristi se kao dopuna uz ostale metode.

Period povraćaja (rok vraćanja) Statički metod, vrlo često korišten uprkos nedostacima Značaj: određivanje vremenskog perioda za koji će biti izvršen povraćaj uloženih sredstava Dakle, za koliko godina će iz očekivanih godišnjih neto novčanih tokova od eksploatacije projekta, naknaditi, odnosno vratiti inicijalno ulaganje Vremenski period (n godina) za koji će neto efekti stvoreni eksploatacijom investicije da otplate ukupno uložena sredstva I (inicijalno kapitalno ulaganje) P (period povraćaja) = _____________________________ NT (neto novčani tok)

Period povraćaja U slučaju anuitenog novčanog toka: I (inicijalno kapitalno ulaganje) P (period povraćaja) = _____________________________ NTa (anuitetni godšnji novčani tok) Primjer: Inicijalni kapitalni izdatak 150.000, a godišnji anuitetni novčani tok 50.000 U slučaju neujednačenog novčanog toka: od dugoročnih ulaganja oduzimaju se godišnji neto novčani tokovi, sve dotle dok se ostatak ne izjednači sa nulom, odnosno dok se inicijalno kapitalno ulaganje ne “pokrije” postepenim oduzimanjem godišnjih neto novčanih tokova.

Godišnji neto novčani tokovi Vrijeme Godišnji neto novčani tokovi Ostatak ulaganja -100.000 1 60.000 -40.000 2 20.000 -20.000 3 10.000 -10.000 4 5 6 Period povraćaja 4.godine

I (ukupna ulaganja) = Suma NT t Period povraćaja To je vremenski period (n) u kome se suma neto novčanih tokova (suma NT) izjednačava sa visinom ukupnih ulaganja (I) I (ukupna ulaganja) = Suma NT t Primjer: Novčani tok po godinama eksploatacije projekta: 1.Godina 60.000, u 2.godini 20.000, u 3.godini 10.000, u 4.godini 10.000, u 5.godini 20.000 i u 6.godini 20.000. Inicijalno kapitalno ulaganje je 100.000.

Godišnji neto novčani tokovi Vrijeme Godišnji neto novčani tokovi Ostatak ulaganja -500.000 1 140.000 -360.000 2 110.000 -250.000 3 95.000 -155.000 4 84.000 -71.000 5 60.000 -11.000 6 37.000 26.000 Period povraćaja 5,3 godine Ili 5 godina 3 mjeseca i 19 dana 5 + 11.000/37.000 = 5 + 0.3 = 5,3 god. 5 + (11.000/37.000) x 365 = 5 + (0,3 x 365) = 5 + 109 = 5 g.3 mj.19d.

Period povraćaja Prosječan period povraćaja Ne uzima u obzir samo neto prilive iz neto novčanog toka, već cjelokupne godišnje neto novčane tokove u toku trajanja projekta. 1. Izračunava se prosječni neto godšnji novčani tok, tako što se saberu svi godišnji neto novčani tokovi i tako dobijeni zbir podijeli sa periodom trajanja projekta (period eksploatacije – n), zatim se 2. Iznos inicijalnog kapitalnog izdatka podijeli sa tako dobijenim iznosom prosječnog godišnjeg neto nov. toka I (inicijalni kap.izdatak) Pp (prosječan period povraćaja) = __________________ NTt / n

Godišnji neto novčani tokovi Vrijeme Godišnji neto novčani tokovi -500.000 1 140.000 2 110.000 3 95.000 4 84.000 5 60.000 6 37.000 Prosječan period povraćaja 5,7 godine Pp = I / NTt/n = 500.000 / (140.000 + 110.000 + 95.000 + 84.000 + 60.000 + 37.000 ) /6 = 500.000 / 526.000/6 = 500.000 / 88.000 = 5,7 Oscilacije u odnosu na stvarni period povraćaja zbog oscilacija u iznos. godišnjih novčanih tok.

Period povraćaja Diskontovani period povraćaja Period povraćaja ne obuhvata vremensku vrijednost novca, što je jedan od velikih nedostataka, stoga se pristupa diskontovanju perioda povraćaja pri čemu se dobija diskontovani period povraćaja. Vrijeme neophodno da Sv neto novčanog toka iz perioda ekspolatacije nadokandi (pokrije) SV inicijalnog kapitalnog ulaganja. Određen je onom godinom eksploatacije investicionog projekta u kojoj se diskontovani NNT izjednačava sa I. NTt I = ____________ (1 +r)t - Dakle, novčani tokovi se diskontuju, tj. svode na SV

Inicijalno ulaganje pokriveno je u 4.g eksploat. Vrijeme 0 I god II god III god IV god V god VI god Godišnji Novčani tokovi -100.000 50.000 30.000 20.000 20.000 10.000 Diskontni faktor 1 1/10 = 0,909 1/10 2 = 0,826 1/10 3 = 0,751 1/10 4 = 0,683 1/10 5 = 1/10 6 = 0,621 0,564 Diskontovani novčani tokovi -100.000 45.450 24.740 22.530 13.660 12.420 5.640 Sadašnja vrijednost Kumulativno -100.000 -54.550 -29.810 -7.280 6.380 18.800 24.440 Inicijalno ulaganje pokriveno je u 4.g eksploat. 3 + 7.280 / 13.660 = 3 + 0,53 = 3,53 disk.period povraćaja 3 + (7.280 / 13.660)x365 = 3 + 0,53 x 365 = 3 + 193 = 3g 6m 13 dana

Računovodstvena stopa prinosa Mjerenje efektivnosti investicionog projekta klasičnim računovodstvenim načinom koji se manifestuje odnosom projektovanog dobitka i kapitalnog izdatka za konkretan projekat. Izražava koristi od investicionog projekta, odnosno njegove efekte, nekim od oblika dobitka preduzeća utvrđenim računovodstvenim metodama. Prosječan godišnji neto dobitak RPP = _________________________________________ Prosječno inicijalno kapitalno ulaganje u projekat RPP > prosječnih kamata na tržištu – projekat je prihvatljiv (kriterijum je cijena izvora finansiranja) Nedostaci: odsustvo novčanih tokova i nerespektovanje vremenske vrijednosti novca.

Računovodstvena stopa prinosa Primjer: Za realizaciju projekta “A” potrebno je inicijalno ulaganje od 300.000. od ovog inicijalnog ulaganja očekuju se neto godišnji dobici u periodu od četiri godine, i to: 1.godina 30.000, u 2.godini 20.000, u 3.godini 25.000, u 4.godini 15.000. Zahtjevana stopa prinosa je 10%. Izračunati prosječan neto dobitak: (30.000 + 20.000 + 25.000 + 15.000) / 4 = 90.000/4=22.500 2. Izračunati prosječno inicijalno ulaganje: 300.000 / 2 = 150.000 RPP = (22.500 / 150.000) x 100 = 15 % - projekat je prihvatljiv jer pokazuje veću stopu prinosa od zahtjevane računovodstvene stope prinosa od 10 %.

Ostali statički kriterijumi Uzimaju u obzir parametre samo iz jedne, normalne godine eksploatacije Osnovni ostali statički kriterijumi: Produktivnost investicije Ekonomičnost investicije Rentabilnost investicije Koeficijent tehničke opremljenosti

P = ___________________ Produktivnost rada Ekonomski princip koji podrazumijeva težnju da se uz što manje angažovanje radne snage u procesu reprodukcije ostvari što veći obim proizvodnje prometa ili usluga. Predstavlja relativan odnos obima proizvodnje (Q) i angažovanog živog rada (L) Q (obim proizvodnje) P = ___________________ L (količina rada) UP (ukupan prihod) L (broj radnika) P > prosječna produktivnost grane u kojoj preduzeće posluje

E = ___________________ Ekonomičnost Princip reprodukcije koji izražava nastojanje preduzeća da sa što manjim troškovima ostvare određene proizvodne ciljeve. Širi pojam od produktivnosti. Težnja da se ostvare maksimalni rezultati proizvodnje uz što je moguća niža ulaganja u osnovne faktore tog istog procesa proizvodnje. Predstavlja relativan odnos ostvarene vrijednosti proizvoda (V) i vrijednosti utrošenih za njihovu proizvodnju (T). UP (ukupan prihod) E = ___________________ T (troškovi) E > prosječna ekonomičnost u grani u kojoj preduzeće posluje

Rentabilnost Princip reprodukcije u čijoj osnovi je težnja da se ostvari što veća dobit sa što manje angažovanja (i trošenja) sredstava. Predstavlja relativan odnos ostvarene bruto dobiti (D) i vrijednosti angažovanih sredstava (I). Težnja da se minimiziraju vrijednosti angažovanja i trošenja elemenata ulaganja u proces reprodukcije. D (bruto dobit) R = _________________________ I (angažovanja sredstva) R > prosječna rentabilnost u grani u kojoj preduzeće posluje

Pitanja za diskusiju