Trinaesta nedelja Budžetski prihodi, javni prihodi, poreski prihodi

Budžetski prihodi transakcije koje povećavaju neto imovinu države: transakcije koje izviru iz fiskalnog suvereniteta države i naplaćuju se prinudom; transakcije koje proističu iz državnog vlasništva ili delatnosti; transakcije kojima se formira javni dug; svrstavaju se u javne prihode i primanja;

Budžetski prihodi fiskalni vs. nefiskalni fiskalni - država ih naplaćuje po osnovu svog fiskalnog suvereniteta; nefiskalni - država ih stiče kao i bilo koji drugi subjekt na tržištu: prodajom finansijske, prodajom nefinansijske imovine, zaduživanjem; (npr. domenski prihodi - prihodi koje država stiče po osnovu imovine koja daje prihod);

Javni prihodi su budžetski prihodi ostvareni od : obaveznog plaćanja pravnih i fizičkih lica koja koriste određeno javno dobro ili javnu uslugu; i drugi prihodi direktnih i indirektnih korinika budžeta i organizacija za obavezno socijalno osiguranje; Vrste: porezi; doprinosi za obavezno socijalno osiguranje; neporeski prihodi u koje se svrstavaju: takse, naknade, kazne i prihodi nastali upotrebom javnih sredstava; samodoprinos; donacije, transferi i finansijska pomoć EU;

Javna primanja primanja od prodaje nefinansijske imovine: osnovnih sredstava, robnih zaliha, dragocenosti, prirodne imovine; primanja od zaduživanja na domaćem i inostranom tržištu; primanja od prodaje finansijske imovine na domaćem i inostranom tržištu;

Vrste javnih prihoda - porez najvažniji javni prihod; javni prihod bez direktne protivusluge; karakteristike: obaveznost i prinudnost; podela: direktni i indirektni u zavisnosti da li poresku moć oporezuju direktno ili indirektno (imaš – znači bogat si vs. trošiš znači bogat si); - najstariji porezi - porezi na imovinu, razvoj ostalih poreskih oblika prati razvoj podele rada i tržišta; prvi oblik poreza na potrošnju - akciza - porez na pojedinačna dobra i usluge;

Vrste javnih poreza - doprinos javni prihodi namenskog karaktera; po pravilu ne svrstava se na prihodnu stranu budžeta nego finansijskih planova organizacija za obavezno socijalno osiguranje: Fonda za penziono-invalidsko osiguranje; Zavoda za zdravstveno osiguranje; Nacionalne službe za zapošljavanje;

Vrste javnih prihoda - taksa javni prihod koji služi podmirenju samo troškova ( ne opštih državnih rashoda) koji su prouzrokovani radnjom javnih organa prilikom pružanja konkretnih usluga; podela prema vrsti organa koja vrši zahtevanu uslugu: administrativna, boravišna, sudska i komunalna; administrativne t. nastaju po osnovu podnetih zahteva, izdatih rešenja, dozvola i drugih isprava i za upravne radnje; - prema nivou vlasti koja je uvodi: lokalna, republička;

Vrste javnih prihoda - naknada javni prihod koji se naplaćuje od fizičkog ili pravnog lica kao “cena “za korišćenje javnog dobra; korišćenje j.d. podrazumeva: ili da se koristi neposredno ili da poreski obveznik svojim činjenjem ili nečinjenjem utiče na njegovu raspoloživost, kvalitet ili neku osobinu; može se naplaćivati za: vodu, životnu sredinu, promenu namene poljop. zemljišta, geološka istr., koriščenje šuma i šumskog zemljišta, lovostajem zaštićenih vrsta divljači, mineralnih sirovina i geotermalnih resursa, radiodifuznog prostora, elektr. komunikacionih mreža, luka i pristaništa, vodenih puteva, želj. infrastrukture;

Poreski sistem skup poreskih oblika koji se primenjuju na teritoriji jedne države; podela na osnovu broja poreskih oblika u poreskom sistemu: poreski monizam – p.s. sa jednim poreskim oblikom; - ideja fiziokrata nikada nije primenjena u praksi; poreski pluralizam - p.s. sa više poreskih oblika;

Prednosti /nedostaci poreskog pluralizma izdašniji; potpunije obuhvata ekonomsku snagu poreskog obveznika; potrebni prihodi obezbeđuju se po nižoj poreskoj stopi; sklonost ka utaji poreza je manja; preko poreke politike moguće je uticati na ostvarenje ekonomskih i socijalnih ciljeva; nedostaci: netransparentan sa visokim troškovima naplate i plaćanja poreza kada se uvede preterano veliki broj poreskih oblika;

Ciljevi oporezivanja fiskalni - ostvarenje budžetskih prihoda; nefiskalni - ostvaruju se preko poreskih oslobođenja i olašica; mogu da naruše ekonomske principe poslovanja ukoliko se stave u funkciju ostvarenja velikog broja ekonomskih i socijalnih ciljeva; - ekonomski - favorizovanje pojedinih privrednih grana, stimulacija inostranih ulaganja, brži razvoj nedovoljno razvijenih područja, podsticanje određenih invest. poduhvata ili ciljevi opšte makroekonomske prirode; - socijalni – smanjivanje razlike u materijalnom položaju poreskih obveznika; - ostali – odnose se na zdravstvenu politiku, demografsku politiku, kulturnu politiku, ekološku politiku;

Poresko pravni odnos uspostavlja se između poreske uprave i poreskog obveznika; uspotavlja se u poreskom postupku u kome: - poreska uprava ima pravo i obavezu da zahteva ispunjenje poreskih obaveza; poreski obveznik ima pravo i obavezu da ispuni poresku obavezu; u slučaju neizmirivanja poreske obaveze, poreska uprava pokreće postupak prinudne naplate poreza

Poreski postupak za vođenje zadužena poreska uprava; uključuje: utvrđivanje naplate poreza; poresku kontrolu; vođenje registra p.o. koji se identifikuju preko PIB - jedinstven i jedini broj fizičkog lica, preduzetnika i pravnog lica za sve javne prihode; otkrivanje poreskih krivičnih dela i prekršaja i njihovih izvršilaca;

Poreski obveznik /poreski dužnik poreski obveznik - fizičko ili pravno lice koje je po zakonu dužno da plati porez; poreski dužnik - fizičko ili pravno lice koje je obavezno da plati porez i može biti: poreski obveznik; poreski jemac; isplatilac prihoda poreskom obvezniku; poreski posrednik; ostala pravna i fizička lica koja duguju neku radnju iz poreskog pravnog odnosa;

Poreski dužnici 1.poreski obveznik - lice koje je po zakonu dužno da plati porez; 2.poreski jemac - odgovara za plaćanje poreskog duga p.o. u slučaju da on ne plati dug o dospelosti; 3. isplatilac prihoda p.o. – dužan da napravi obračun i po odbitku plati propisani porez na isplaćeni prihod; 4.poreski posrednik – dužan da po nalogu uplati utvrđeni porez, u svoje ime, a za račun p.o.; 5. ostala pravna i fizička lica koja duguju neku radnju iz poreskog pravnog odnosa;

Razrez poreza utvrđivanje poreske obaveze; poreska obaveza utvrđuje se primenom poreske stope na poresku osnovicu; - poreska osnovica - novčana vrednost poreskog objekta ili iznos na koji se primenjuje poreska stopa; - poreska stopa - procenat ili fiksni iznos od poreske osnovice koji određuje visinu poreske obaveze (proporcionalna, progresivna, regresivna - ne menja se, uvećava ili smanjuje sa povećanjem poreske osnovice);

Uticaj poreske politike na ponašanje poreskih obveznika 1. poreska evazija – izbegavanje plaćanje poreza: može biti zakonita i nezakonita; posledica: oštećuje državnu kasu; 2. prevaljivanje plaćenog poreza od strane poreskog obveznika na druga lica ; po pravilu prevaljuju se indirektni porezi; posledica: preraspodele poreskog tereta između poreskih obveznika i drugih tržišnih učesnika;

Poreska evazija - zakonita odnosi se na radnje koje nisu protivzakonite, ali zbog kojih se poreska obaveza umanjuje ili uopšte ne nastaje; smanjenje potrošnje; obezbeđivanje dodatnih sredstava zaduživanjem umesto emisijom akcija; poreski beg - premeštanje kapitala i pojedinih oblika imovine iz jednog područja ili jedne države gde su porezi veći u drugo područje države ili drugu državu gde su porezi manji;

Poreska evazija - nezakonita krivično delo; - evazija direktnih poreza-defraudacija; - evazija indirektnih poreza – kontrabanda (šverc, krijumčarenje); nastaje preduzimanjem radnji koje su suprotno zakonu: neplaćanja poreza; davanja pogrešnih podataka od značaja za utvrđivanje poreske obaveze; nepodnošenje poreske prijave;

Prevaljivanje poreza prebacivanja plaćenog poreza, u celosti ili delimično, na druga lica; ostvaruje se na tržištu promenom cena roba i usluga; prevaljivanje unapred - povećanje prodajnih cena; prevaljivanje unatrag - snižavanje nadnica i cena sirovina i usluga dobavljača; bočno prevaljivanje - povećanje cena drugih roba ili pogoršanje kvaliteta roba, uz zadržavanje ranijih cena;