Javne potrebe Potrebe mogu biti :posebne (specifične)

Презентација на тему: "Javne potrebe Potrebe mogu biti :posebne (specifične)"— Транскрипт презентације:

1 Javne potrebe Potrebe mogu biti :posebne (specifične)
opšte (zajedničke) Mogu se zadovoljavati: iz privatnog sektora iz javnog sektora Kriterijumi uspješnosti: privatni sektor-cijena javni-političke odluke Privatni interes-interes građana i porodica Javni interes-usklađivanje interesa posredstvom države i drugih javnopravnih tijela, a o čemu se javno odlučuje

2 Javne potrebe i javna dobra
Javne potrebe se poistovjecuju sa javnim dobrima Javna dobra predstavljaju posebnu kategoriju dobara: - koje pojedinac ne moze vlastitim radom obezbijediti, - trziste ne moze (ili nije zainteresovano za njihovu isporuku), - postoji siri drustveni interes da takva dobra budu dostupna svim građanima, - iz njihove upotrebe se niko ne moze isključiti ili isključivanje nije poželjno. Javna dobra su ona dobra kod kojih ne postoji rivalitet niti isključivost u proizvodnji i potrošnji.

3 Podjela javnih dobara Čista javna dobra (ne postoji niti rivalitet niti isključivost-odbrana) Nečista (postoji mogućnost proizvodnje na tržišnoj osnovi, ali je to nepoželjno-obrazovanje, zdravstvo) Mješovita (postoji ili rivalitet ili isključivost- vatrogasna jedinica, auto-put) Meritorna

4 Zadaci savremene države
Država treba da zadovolji potrebe koje možemo definisati kao potrebe za javnim dobrima, pa se svi zadaci države mogu podijeliti u nekoliko grupa: 1. funkcionisanje političkog i ekonomskog sistema(državna administracija) 2. obezbjeđivanje međunarodne bezbjednosti zemlje (vojska), 3. unutrašnja bezbjednost( policija, sudstvo, državno tužilaštvo i pravobranilaštvo), 4. obavezno socijalno osiguranje, 5. socijalna briga, 5. potrebe u društvenim djelatnostima(obrazovanje, nauka,kultura), 6. zadaci u uslovima vanrednih okolnosti.

5 Javni prihodi Drzava je rijetko proizvođač i vlasnik dobara. Da bi obezbijedila sredstva za podmirenje javnih potreba mora da raspolaže određenim prihodima. Pod javnim prihodima podrazumijevamo prihode javno-pravnih tijela koji služe za finansiranje javnih potreba. Dva su osnovna načina na koji se obezbjeđuju: 1. javno-pravni, podrazumijevaju se dažbine koje država naplaćuje na osnovu svog fiskalnog suvereniteta Fiskalni suverenitet podrazumijeva pravo države da na svojoj teritoriji i od privatnih i pravnih subjekata koji se nalaze u njenoj nadležnosti prikuplja javne prihode i U skladu sa, kroz politički proces utvrđenim, preferencijama vrši javne rashode. 2. privatno-pravni: država se javlja kao bilo koji drugi subjekat na tržištu i od svoje poslovne aktivnosti obezbijeđuje sredstva za finansiranje svojih rashoda.

6 Karakteristike javnih prihoda
Ubiraju se i iskazuju u novcu Ubiraju se u redovnim, najčešće godišnjim, intervalima Plaćanje javnih prihoda ne dovodi u pitanje postojeću imovinu Služe za podmirivanje troškova koji imaju opšti karakter

7 Kategorizacija javnih prihoda
Redovni i neredovni Redovni javni prihodi se naplaćuju redovno u unaprijed propisanim vremenskim intervalima iz izvora koji se redovno i neprekidno ekonomski obnavljaju. Neredovni javni prihodi se naplaćuju povremeno i uglavnom iz izvora koji se ekonomski ne obnavljaju. (privatizacija, nacionalizacija imovine, naplata ekstra-profita) . Posebnu kategoriju neredovnih javnih prihoda predstavljaju vanredni prihodi. 2. Javnopravni i privatnopravni Podjela nije dovoljno jasna s obzirom da određeni prihodi imaju karakter kako javnih, tako i privatnih. Takse su javni prihodi ali nose sa sobom protivuslugu od strane države čime se svrstavaju u red privatnopravnih. Slično je i sa fiskalnim monopolima. Pozitivna razlika između tržišne i monopolske cijene ima karakter javnog prihoda.

8 3. Izvorni i izvedeni Podjela slična podjeli na javnopravne i privatnopravne. Izvorni prihodi su oni koje država stiče na osnovu svoje privredne aktivnosti i raspolaganja imovinom dok se pod izvedenim (derivativnim) podrazumijevaju prihodi koje država stiče na osnovu svog prava da uvodi dažbine. Prihodi od privrede i prihodi od stanovništva Zavisi od izvora iz kog se prihodi ostvaruju odnosno od raspodjele poreskog tereta. Prihodi širih/užih TPZ Povratni-nepovratni U novcu ili naturi Namjenski/nenamjenski Poreski/neporeski

9 Table C. Tax structures in the OECD-area 1
Poreska struktura u OECD zemljama izvor: Table C. Tax structures in the OECD-area 1 1965 1975 1985 1995 2005 2009 Personal income tax 26 30 24 25 Corporate income tax 9 8 10 Social security contributions 2 18 22 27 (employee) ( 6) ( 7) ( 9) (employer) ( 10) ( 14) ( 13) ( 15) Payroll taxes 1 Property taxes 6 5 General consumption taxes 12 13 16 19 20 Specific consumption taxes 11 Other taxes 3 2 3 Total 100

10 Izvorni prihodi Ostvaruju se po osnovu državnog vlasništva nad ekonomskim dobrima, odnosno po osnovu rada njenih organa i institucija. Domenski prihodi - država ih ostvaruje na osnovu raspolaganja vlastitom imovinom. a) Javni domeni: dostupni su svima, služe opštoj upotrebi i neotuđivi su (čista javna dobra)- morska i riječna obala, spomenici kulture i sl. b) Državni (fiskalni) domeni: državna imovina koja sluzi za ekonomsku upotrebu-zemljište,šume, rudnici, energetski izvori, hartije od vrijednosti. Sredstva se stiču: - prodajom, - eksploatacijom prirodnih izvora, - davanjem imovine u zakup. Iako cilj državnog vlasništva nad imovinom nije ostvarivanje prihoda, u nekim slučajevima mogu se ostvariti značajna sredstva.

11 Izvorni prihodi 2. Prihodi državnih preduzeća: Najčešće obuhvataju strateške grane proizvodnje kao što su komunalna privreda, energetika, rudarstvo, železnički i ptt saobraćaj. Razlozi državnog vlasništva: Finansijski Socijalno-politički Ekonomski (nezainteresovanost privatnog sektora)

12 3. Prihodi od djelatnosti državnih ustanova: organizacije neprofitnog karaktera koje su u državnom vlasništvu i posluju u domenu javnih djelatnosti. Naplaćuju prihode niske izdašnosti kao što su školarine, participacije i sl. 4. Prihodi od djelatnosti državnih organa: prihodi manjeg obima koje (upravni) organi naplaćuju u vezi sa djelatnošću koja ne spada u njihovu osnovnu djelatnost. 5. Ostali vandažbinski prihodi: kamate, legati, pokloni, napuštena imovina

13 Fiskalni javni prihodi (dažbine)-pojam i obilježja
- Dažbine su bespovratna obavezna davanja koja država ustanovljava zakonom, uvodi i naplaćuje na osnovu fiskalnog suvereniteta radi formiranja opšte mase sredstva za zadovoljavanje javnih potreba. Dažbine su prinudna davanja koje država prikuplja iz privrednih aktivnosti fizičkih i pravnih lica podvrgnutih njenom fiskalnom suverenitetu Javno-pravni subjekti ih stiču iz izvora (dohodak, dobit i rjeđe imovina) kojim raspolažu vandržavni entiteti pa imaju karakter fiskalnih prihoda. Osobine: 1. Fiskalna dvanja-na osnovu fiskalnog suvereniteta države 2. Obavezna (prinudna) davanja, na osnovu zakona se ustanovljavaju, uvode i naplaćuju pod prijetnjom prinude ili sankcije Bespovratna davanja Ne podrazumjevaju neposrednu kontračinidbu Sredstva se slivaju u budžet Služe za zadovoljavanje javnih potreba

14 Dažbine i dažbinski sistem
Dažbinski sistem predstavlja skup poreza, carina, taksi i drugih javnih prihoda dažbinskog karaktera koji su uvedeni u jednoj zemlji. Doprinosi imaju poseban tretman jer su namjenskog karaktera Javne prihode možemo podijeliti: - fiskaliteti (porezi, carine, takse, naknade,) Parafiskaliteti (doprinosi, Samodoprinos) Javni zajmovi - Ostali javni prihodi: prihodi od državne imovine, djelatnosti državnih organa,

15 Međunarodne klasifikacije javnih prihoda
Sistem nacionalnih računa-klasifikacija UN, javila s eposlije II svj.rata. Povezana sa metodologijom uN u obračunu BDP. Na snazi SNA-95. Nije u široj upotrebi. 2. Evropski sistem integrisanih ekonomskih računa –ESA. Praktično se ne koristi. 3. OECD klasifikacija, upotrebljava se od 70-tih godina XX v. Najšira klasifikacija. Obuhvata samo poreske i prihode za obavezno socijalno osiguranje ali je do sada najobuhvatnija prihvaćena standardizacija.

16 Takse Takse podrazumjevaju javne prihode koje država i njeni organi primaju kao protivnaknadu od pojedinaca ili grupa za učinjene usluge svojih organa i ustanova. Potrebno je praviti terminološku razliku između pojma poreza i pojma takse. Ukoliko želimo ovu razliku praviti sa stanovišta javnih rashoda, onda moramo znati da li dominira javni ili privatni interes. Bilansno zanemarljiva novčana davanja Predstavlja prihod države koji se naplaćuje po teritorijalnom principu

17 Taksa se naplaćuje za tzv
Taksa se naplaćuje za tzv. nematerijalne usluge od strane državnih organa, to su najčešće usluge administrativnih, carinskih i li sudskih organa. Privredne usluge nisu predmet taksi Visina takse ne odgovara visini usluge nego predstavlja svojevrsnu participaciju. Taksa najčešće predstavlja dobrovoljno davanje (izuzetak taksa pri registraciji motornih vozila gdje se taksa plaća bez obzira što se ne koristi nikakva usluga)

18 Taksena tarifa mora da:
bude opšta i zavisi jedino od vrste i veličine usluge, Ne smije biti komplikovana i omogućavati arbitrarno ocjenjivanje organa, Treba da obuhvati uslugu organa u cjelini * Visina ne smije biti previsoka (smanjiće tražnju, a finansiranje organa u potpunosti prebaciti na budžet) niti preniska (povećati tražnju, a time i rashode organa tako da će prihodi od taksi biti nedovoljni)

19 Faktori koji određuju visinu takse
Visina takse mora biti vezana za troškove koje organi imaju pri pružanju usluga (apstraktan karakter usluge) Visina takse treba da odgovara visini primljenih koristi pojedinca Ukoliko pored privatnog postoji i javni interes, visina takse treba da je niža od troškova pružanja usluge. Preventivno djelovanje takse dolazi do izražaja kada je njena visina veća od troškova učinjene usluge

20 Načini naplate takse Direktno plaćanje: predstavlja naplatu u gotovom novcu.Rijetko se koristi, nosi sa sobom visoke administrativne troškove i uglavnom se primjenjuje tamo gdje je primjena taksenih marki nepovoljna. Indirektno; naplata posredstvom taksenih marki.Uglavnom se vrši unaprijed, izuzetno kod sudske takse se vrši unazad

21 Vrste taksi 1. Prema organu koji ih propisuje: takse koje propisuju centralni državni organi i takse koje propisuju niže DP zajednice. 2. Prema organima koji vrše usluge: administrativne: konzularne, carinske, za zaštitu patenata, katastarske i dr. Činovničke ( rijetke i plaćaju se za rad nekog činovnika) 3. Prema načinu plaćanja: direktne i indirektne 4. Prema broju izvršenih usluga: paušalne i pojedinačne

22 5. Prema načinu trošenja: destinirane i nedestinirane,
6. Prema jednakosti: opšte (jednake za istu uslugu bez obzira ko ih naplaćuje) i specijalne (svojstvene ustanovi koja ih naplaćuje) 7. Prema promjenjivosti: stalne i promjenjive (mijenjaju se sa obimom usluge, npr. broj stranica) 8. Prema vremenu plaćanja: takse koje se plaćaju unaprijed i takse koje se plaćaju unazad)

23 Taksena načela Načelo legaliteta (zakon ili drugi akti) Načelo opštosti (određivanje unaprijed pod jednakim uslovima za sve) Načelo jednostavnosti (razumljivost taksene tarife) Načelo nekumuliranja (isti spis ili radnju nije dozvoljeno naplaćivati više puta od strane različitih organa)

24 Elementi takse Predmet taksi: radnja ili činidba za koju je predviđeno plaćanje takse Obveznik: lice na čiji se zahtjev vrši radnja Osnovica: vrijednost usluge Stopa: unaprijed utvrđen iznos po usluzi Taksena tarifa: sistemski sistemski opis radnji ili drugih slučajeva u kojima se plaća taksa Oslobođenja: lična (iz socijalnih razloga) i predmetna Takseni sistem je skup svih taksenih oblika koji se plaćaju u nekoj zemlji

25 Naknade Predstavljaju javne prihode koji se naplaćuju po osnovu korišćenja dobara od opšteg interesa. Predstavljaju destinirane prihode koji se ne fiskalno regulišu direktno od strane države, plaćaju ih određene kategorije obveznika i nisu nužno prihod države. Visina se određuju prema troškovima održavanja i unapređivanja dobara o kojima je riječ

26 Vrste naknada za korišćenje voda, Za korišćenje šuma,
Za korišćenje zemljišta, Za korišćenje puteva, Za korišćenje rudnog blaga, Za korišćenje prirodnog ljekovitog faktora. Kao lokalni javni prihodi javljaju se: naknade za korišćenje gradskog građevinskog zemljišta, Naknade za zaštitu i unapređenje životne sredine.

27 Karakteristike doprinosa
1. javni prihodi sa protivnaknadom, 2.plaćaju ga samo lica koja će imati korist od njih, 3. prinudna plaćanja, 4. sredstva su namjenska, 5.Destinirana sredstva sa unaprijed utvrđenom namjenom, 6.Obavezna plaćanja samo za određeni krug korisnika,

28 7.Obaveza plaćanja utvrđena posebnim zakonom,
8.Finansiraju se preko posebnih autonomnih fondova, 9.Plaćaju se i na najniže zarade, 10. Može se odrediti gornji limit za plaćanje, 11.Stope su proporcionalne, 12.Osnovica je zarada ili druga naknada, 13.Nije uobičajano da postoje diferencirane olakšice.

29 Pojam i karakteristike carina
Carine su oblik dažbine koja se plaća prilikom prelaska robe preko državne granice. Predstavljaju: - obavezna davanja, bez protivčinidbe - novčana davanja terete potrošnju, - uračunavaju se u cijenu robe, Spadaju u: posredne fiskalitete. Imaju osnovicu, stopu, obveznika, predmet. Prikupljena sredstva se slivaju u državni budžet.Po tome su slični sa porezima. Osnovna razlika u odnosu na poreze iz potrošnje je u tome što su za njih primarne ekstrafiskalne funkcije, razlike u administrativno-tehničkom postupku, dio prihoda od carina se usmjerava na stimulisanje izvoza.