Mikro-makro nivo autoputa (utrošeno/javni dug) Mila Kasalica, Podgorica, 8.4.2019. godine

Uvodne napomene Podaci, tokovi dokumentacije i novca, kao i relevantnih izvještaja su vlasništvo poreskih obveznika; Razvojno- fokusirana zajednica ne može izaći na obalu ozbiljne ekonomske zajednice odgovornih životnih egzistencija, ako nas vodi otklon od javnog razmjenjivanja dilema, grešaka, nedoumica; Kontinuirana kampanja o izvještavanju o ovom projektu treba da nadjača tajnovitost;

Uvodne napomene - nast Kompleksnost ovog projekta upućuje na relevantnost svake brojke; FIN ugovorni okvir: NO.PBC (2014) 31 (325)- Ugovor o preferencijalnom zajmu (30.10.2014) $941,991,500=€809,577,356.14 (premabula i član 1 Ugovora) Član 2.5 Ugovora: robe, tehnologije i usluge iz Kine obavezujuće; Član 5.3 Ugovora: pravno obavezujuće zaokružuje ukupnu obligaciju države CG; Član 6.10 Ugovora: nekomparabilnost sa bilo kojim drugim povjeriocem (rizik već ukalkulisan u kamatu); Član 7.2 – (7) Događaji koji unaprijed definišu situacije u kojima će kreditor biti u mogućnosti da traži punu otplatu zajma bez najave (rizik koji se dnevno mora pratiti); (trigger) Nesposobnost da se ispuni obaveza prema bilo kojem drugom povjeriocu; => naša dugoročna obaveza; Član 8.1 Ugovora– odustajanje od imuniteta na suverenitet imovine (osim vojnih i diplomatskih predstavništava), uz krajnji rizik arbitraže CIETAC (visoko osjetljiva situacija);

Ko je odgovoran za ukrštanje? Controlling Tri toka dokumentacije su ključna: Tok eksporijacije / izdataka iz ekonomske klasifikacije 4199, a na šta je utrošeno po pregledima (2016-2017) cca €5 mil; Tok građevinske dokumentacije; Tok finansijske dokumentacije (Monteput); Ko je odgovoran za ukrštanje? Controlling obuhvata dokumentaciono-finansijsku transparentnost internog i eksternog karaktera; Internog, unutar različitih donosioca odluka različitih administrativnih i činovničkih interesa,; Eksternog, prema građankama i građanima Crne Gore, a sa misijom kontinuiranog uvjeravanja da je sve pod kontrolom, i u korist ekonomskog razvoja zemlje;

Mikro nivo utrošenog Projekat klasifikacije 764; Izvještaji DRI od 2014-2017 (kapitalni budžet); DRI 2016 - prvi finansijski pregled (str. 79-83); DRI 2017 – pregled avansa i 15 privremenih situacija (bez priv.sit.1) (str. 50-52); Standard objelodanjivanja da bude neupitnog kvaliteta;

Mikro nivo izvršenog - nast U mil € Tok novca 15% budžeta 85% kredita Napomena 2015 168.5 30.9 137.6 Avans i rata za privremeno napajanje 2016 9.3 1.4 7.9 3 fakture 2017 177.3 27.4 149.9 15 situacija (uklj. fakture, nema br. 1, a br. 2 se odnosi na privremeno napajanje) Ukupno 355.1 59.7 295.4 $405.2 miliona Izvor. DRI 2017, tabela 46, str. 51; izvršenih radova je €205,7 mil, uz troškove priv.napajanja €7,6 mil;

Makro nivo – javni dug Izloženost valutnom riziku raste u mil 2016 % 2017 EUR 635.1 71% 717.6 63% CHF 16.2 2% 11.5 1% $ 230.2 19% 434.2 25% SDR 42.5 6% 38.4 3% Izvor: DRI 2017 (str. 58, tabela 55)- uzorak Izloženost valutnom riziku raste

Agregatni pregled o javnom dugu Makro nivo – javni dug Agregatni pregled o javnom dugu Ino-dug Domaći dug+ Opšt Ino garancije Domaće garancije Uk po godinama BDP % 2015 1,956.36 462.47 40.00 48.17 2,507.00 3,654.5 68.6% 2016 2,002.76 543.29 531.21 58.74 3,136.00 3,954.2 79.3% 2017 2,213.97 544.86 486.41 65.45 3,310.69 4,299.1 77.0% 2018 2,760.01 508.56 510.09 60.95 3,839.61 4,619.1 83.1% Izvor: Izvještaj o javnom dugu 2015-2018, osim za garancije 2015 (DRI završnog računa 2015, str. 53/54; podaci BPD-a sa site-a CB CG, jan 2019 (Monstat-ovi podaci)

Makro nivo – javni dug/ RECAP Tabela ne pali “crvene lampice”; Crna Gora je zemlja u razvoju; dok god redovno plaćamokamatu, nedostajuću akumulaciju domaćeg tržišta podmirivaćemo kreditima za infrastrukturne projekte; Podatak o javnom dugu je ključna i inicijalna cifra za ekonomsku politiku narednih desetljeća; Ovaj podatak mora biti provjeriv i uvezan od različitih donosioca odluka; ZATO Monteput, Plan rada za 2019. godinu, “kreditno zaduženje” (€31,6 m) nije prihod/ rashod kompanije? DRI 2017- nema pregleda garancija? (str. 61)/ kvalitet? Pregledom tri baze podataka: izvještaja o javnom dugu, DRI izvještaja i revizorskih izvještaja IRF-a kredita i/ili garancije za Abu Dabu Fond nema??? Naš javni dug mora da bude besprijekorno neupitna brojka

Završni osvrt Pitanja bez odgovora: Da li se radi mirko/ makro-provjera tokova dokumentacije i novca za ukupan broj kompanija- podugovarača (79?); ako se radi, kada će biti javno dostupno? Da li se konsolidovano provjeravaju dokumenta/ brojke? Ako Monteput uparuje i uvezuje tokove dokumenata i tokove novca, da li se ova ključna pozadinska aktivnost, izvršava na kvartalnom ili godišnjem nivou? Da li država u ime nas, poreskih obveznika, planira da angažuje spoljnju reviziju rada poslovne jedinice, koju je angažovala da upravlja projektom izgradnje dionice autoputa? Zašto nigdje ne postoji javni podatak o tome koliko je markica u poreskom sistemu izdato, uz koju vrijednost? Da li se uparuju vrijednosti pojedinačnih faktura/ carinskih deklaracija/ poreskih markica sa konkretnom finansijskom dokumentacijom preduzeća, koja rade sa kineskim izvođačem radova? Zaključna poruka:  Ekonomske pohare se prežive; već imamo previše iskustva nakon trodecenijske ekonomske politike bez inkluzivnosti; Međutim, to i dalje ne smanjuje suštinu “kopanja”: zašto su odgovori na ova pitanja važni? PDV je ulazni; međutim akcize na gorivo i ostalu robu, kao i porezi i doprinosi za zarade, odnosno korišćenje kamena (donacija) nemaju finansijski podatak, zašto?

mila.kasalica@gmail.com Hvala

Red br Povjerilac - JAVNI DUG Iznos u mil € 2018 2017 2016 2015 1 IBRD 189.45 197.55 210.98 220.93 2 Pariski klub povjerilaca 83.47 87.47 95.55 98.53 3 IDA 38.40 44.39 54.26 59.97 4 EIB 115.71 98.18 105.39 105.37 5 EBRD 15.88 14.90 14.71 12.79 6 CEB 23.74 20.66 17.68 12.83 7 EK 0.60 1.70 2.80 3.90 8 KfW GER 43.45 40.75 42.17 33.59 9 Mađarski zajam 4.23 5.49 6.76 8.02 10 Poljski zajam 5.54 6.24 6.94 7.63 11 FR- NATIXIS 3.87 4.72 5.56 6.41 12 SBS AG GER 5.50 7.70 9.90 12.10 13 EUROFIMA - 8.55 13.50 15.72 14 Češka Exim banka 1.04 4.36 9.48 15 Credit Suisse CH 126.33 138.44 128.00 166.00 16 Exim Bank China 516.59 337.88 189.39 172.80 17 ICO- ESP 2.94 3.40 3.85 4.30 18 Erste banka- AUT 2.55 3.76 6.00 12.00 19 Erste banka- AUT Fond zdravstva 4.96 6.19 20 Eurobond 1,217.65 1,080.00 957.80 21 Banca Intesa IT 26.67 30.00 22 Sindicirani zajam (Erste, Zagrebačka banka) 64.80 81.00 23 IFAD 1.15 0.15 24 EDC- CAN (helikopteri) 21.49 25 PBG- sindicirani zajam 250.00 26 Deutsche banka Spoljnji dug 2,760.01 2,213.97 2,002.76 1,956.36 27 Stara devizna štednja 11.9 13.74 29.45 43.14 28 Obeštećenje- restitucija 86.6 87.82 91.02 93.14 29 Krediti poslovnih banaka 92.65 107.47 60.55 36.58 30 Zaostale penzije 1.91 1.92 1.93 1.79 31 Državni zapisi 77 77.54 77.71 32 Obveznice Fonda rada OBFR   1.37 2.64 33 Domaće obveznice GB 14 5.87 17.17 27.95 34 Domaće obveznice GB 16 80.41 35 Pravna i privredna lica 42.51 39.12 40.59 37.34 Unutrašnji dug 392.98 413.89 400.20 320.29 UKUPNI DRŽAVNI DUG 3,152.99 2,627.86 2,402.96 2,276.65 36 Lokalna samouprava 115.58 130.97 143.09 142.18 UKUPNI JAVNI DUG 3,268.57 2,758.83 2,546.05 2,418.83

Povjerilac - GARANCIJE Red br Povjerilac - GARANCIJE 2018 2017 2016 2015 Ugovoreni iznos 1 EIB 151 144   2 EBRD II 161.55 40 3 KfW III 81.4 61.4 92.4 4 EXIM IV 81.89 78.21 88.97 5 WTE ESSEN V 29.25 6 Abu Dabi fond 10.04 7 Češka export banka VII UKUPNO INO- garancije 510.09 486.41 531.21 Hipotekarna banka (MA) 4.62 9.12 8 NLB (MA) 0.41 9 CKB III (Brodogradilište- grit) 1.05 10 SoGen IV (prosvjeta zgrada) 5.28 5.27 11 Komercijalne banke - sanacioni planovi 42.89 12 Erste banka VI (Reg vodovod swap Abu Dabi) 6.7 UKUPNO DOM- garancije 60.95 65.45 58.74 48.17 UKUPNO Garancije 571.04 551.86 589.95 88.17 Izvor: Izvještaj o javnom dugu 2015-2018, osim za garancije 2015 (DRI završnog računa 2015, str. 53/54