JAVNE FINANSIJE FINANSIJSKO PRAVO Doc.dr Milutin Ateljević mateljevic@sinergija.edu.ba 1

JAVNE FINANSIJE FINANSIJSKO PRAVO IX sedmica Tema: 1 JAVNE FINANSIJE FINANSIJSKO PRAVO IX sedmica Tema: 1. Carine, takse i naknade

CARINE - DEO PORESKOG SISTEMA Jedna od posledica aktuelne krize je što je došlo do većeg pada javnih prihoda od pada BDP. Fiskalni kapacitet Srbije je npr. trajno smanjen i prije nastanka poslednje ekonomske krize. To je posledica smanjenja poreza na zarade, smanjenja poreza na prenos apsolutnih prava, smanjenja carina na uvoz proizvoda iz EU, itd.. Na primjer liberalizacija carinske zaštite u odnosu na uvoz robe porijeklom iz EU odvija se kroz primjenu Prelaznog Sporazuma o trgovini i trgovinskim pitanjima između Srbije i EU počev od 30. januara 2009. godine, u skladu sa dinamikom koja je predviđena tim sporazumom između Srbije i EU.

Od 1. septembra 2010. godine otpočela je primena Sporazuma o slobodnoj trgovini sa Turskom. Od 1. oktobra u primeni je Sporazum o slobodnoj trgovini sa zemljema EFTA (osim Norveške i Islanda) i Od 1.januara 2011.godine u primeni je Sporazum o slobodnoj trgovini sa Kazahstanom. Svi ovi Sporazumi su doveli do liberalizacije carinske zaštite pri uvozu robe poreklom iz tih država. Zaključivanje pomenutih sporazuma približava Srbiju članstvu STO. Članstvo u STO obezbediće stabilan, otvoren i nediskriminatoran pristup za domaću robu i usluge na tržištu zemalja članica STO. Zaštita domaće ekonomije je limitirana, ali ipak dozvoljena kroz kompenzatorne mere, antidamping carine, kao i određene vancarinske mere.

CARINE – IZVOR JAVNIH PRIHODA BUDŽETA Carine su bile jedan od osnovnih oblika javno-pravnih prihoda, dok se danas njihov udio npr. u Budžetu Srbije iz godine u godinu smanjuje. Smanjenje je srazmerno smanjenju carinske zaštite u Zakonu o Carinskoj tarifi Srbije. Carine spadaju u posredne (indirektne) poreze. Carine predstavljaju jedan od značajnijih instrumenata spoljnotrgovinske politike. Carina je specifična javna dažbina, koja se naplaćuje na stranu robu koja se uvozi na domicilno carinsko područje.

OSNOVNE KARAKTERISTIKE CARINA Carina je dažbina. Carina je, po pravilu, trošak uvoznika. Carina je državni prihod koji naplaćuje država. Carina može biti instrument zaštite domaće proizvodnje. Carina je jedini instrument u odvijanju robne razmjene sa svijetom koji se priznaje kao moguća zaštita domaće proizvodnje od negativnog uticaja svjetskog tržišta. Carina je postala osnovna mjera zaštite domaće proizvodnje od klasičnog i isključivo fiskalnog instrumenta na uvoz, prevoz ili izvoz robe.

OSNOVNI CILJEVI UVOĐENJA CARINA Fiskalni - za punjenje budžeta države. Ekonomski - zaštita domaće proizvodnje, itd. Socijalni - pojeftinjenjem uvoza određenih proizvoda i sirovina može se djelovati na stimulisanje potrošnje i na zaposlenost, kao i na obezbeđivanje nižih cijena osnovnih životnih namirnica. (ulje, brašno, šećer, meso, voće, povrće i dr).

VRSTE CARINA Carine se najčešće dele na sledeće vrste: Prema pravcu kretanja robe preko carinske linije; Prema načinu obračuna i naplate; Prema ekonomsko-političkom dejstvu.

CARINE PREMA PRAVCU KRETANJA ROBE Uvozne, Izvozne i Provozne (tranzitne). Uvozne carine predstavljaju najznačajniji instrument djelovanja na obim i strukturu spoljne trgovine. Izvozne carine savremeni svjetski carinski sistemi skoro ne poznaju. Za aktivnu zaštitu domaće proizvodnje ne samo da se ne koriste izvozne carine, već naprotiv, koristi se čitav niz posrednih i neposrednih izvoznih podsticaja (povraćaj carine, transportne olakšice i sl.). Provozne carine postojale su ranije, kada su bile čist fiskus za državu, u robovlasništvu i feudalizmu. Sa razvojem međunarodne robne razmjene, tranzitne carine su ukinute (Barcelonska konvencija o slobodi tranzita robe iz 1921. koju je ratifikovala i Srbija)

CARINE ZAVISNE OD NAČINA OBRAČUNA I NAPLATE Carine od vrednosti (ad valorem) Specifične carine i Kombinovane carine. Carine ad valorem utvrđuju se i naplaćuju direktno u zavisnosti od visine vrijednosti robe, koja je predmet carinjenja, odnosno od njene realne cijene na svjetskom tržištu. Specifične carine primjenjuju se na jedinicu mjere robe, koja se uvozi (kg, litar, metar, komad i sl.). Iznos carine određuje se u paušalnom iznosu od jedinice mjere, bez obzira na vrijednost robe koja se carini, sa malo razlike po osnovu kvaliteta robe. Zato je obračunata carina ista, bez obzira na promjenu vrijednosti robe na svjetskom tržištu. Kombinovanim carinama pokušavaju se odstraniti negativne osobine carina od vrijednosti i specifičnih carina a podstaći pozitivni efekti, pa se carina određuje djelimično po vrijednosti, a djelimično po jedinici mjere, kao specifična carina- cijeli iznos se dobija sabiranjem ta dva iznosa.

CARINE PREMA EKONOMSKO POLITIČKOM DEJSTVU Fiskalne, Zaštitne, Prohibitivne, Retorzivne, Preferencijalne, Diferencijalne, Antidempinške i Sezonske.

FISKALNE CARINE Fiskalne carine se uvode na uvoz robe sa ciljem da se ostvare što veći prihodi za potrebe budžeta države. Karakteristika fiskalnih carina je da su niži po visini i da se uvode na relativno manji broj roba, koje su uglavnom namijenjene širokoj ili luksuznoj potrošnji.

ZAŠTITNE/EKONOMSKE CARINE Zaštitne ili ekonomske carine uvode se da bi se ostvarila osnovna i najznačajnija funkcija carina: Obezbeđenje zaštite domaće proizvodnje, bar u visini razlike između prosječne nacionalne i svjetske produktivnosti. Kao element u formiranju cijene uvezenih roba, uvećavajući im cijenu za iznos carine, one otežavaju pristup tih roba na domaće tržište.

PROHIBITIVNE CARINE Prohibitivne carine predstavljaju carinsku mjeru gde se visinom carine utiče na takav nivo cijena uvezene robe na domaćem tržištu da se praktično onemogućava uvoz te robe. Efekat prohibitivne carine izjednačava se sa administrativnom merom zabrane uvoza.

RETORZIVNE CARINE Retorzivne carine imaju politički karakter. Retorzivnim carinama se pokušava natjerati na popuštanje zemlje koja je uvela neku posebnu trgovinsko - političku mjeru, npr. prohibitivne carine.

PREFERENCIJALNE CARINE Preferencijalne carine primenjuju se kada država uvodi niže carine ili ih potpuno ukida za uvoz robe porijeklom iz određene zemlje, favorizujući uvoz iz te zemlje. Preferencijalne carine kao osnovu za njihovu primjenu najčešće koriste međudržavne sporazume o trgovini.

DIFERENCIJALN`E CARINE Diferencijalne carine, upravo suprotno, dovode robu porijeklom iz određene zemlje u nepovoljniji položaj u odnosu na istu ili sličnu vrstu robe iz drugih zemalja. Diferencijalne carine, po pravilu, imaju politički karakter.

ANTIDEMPIŠKE CARINE Antidempinške carine usmerene su na neutralisanje demping cijena, tj. depresiranih cijena strane robe na domaćem tržištu i njihovo dovođenje na nivo normalnih cijena, tako što se naplaćuje ili dopunska carina ili se uvode nove znatno više carine.

KOMPEZATORNE/SEZONSKE CARINE Kompezatorne carine uvode se na uvoz robe da bi se neutralisali premije, subvencije ili slični podsticaji, koje zemlje izvoznice daju za te robe. Sezonske carine primenjuju se samo na uvoz poljoprivrednih proizvoda u određenom vremenskom periodu, po pravilu, onda kada uvoz strane robe dovede do nestabilnosti domaće proizvodnje i domaćeg tržišta.

ULOGA CARINA U PORESKOM I PRIVREDNOM SISTEMU Pored fiskalnog karaktera, carine imaju i značajnu ekonomsku i razvojnu ulogu i to kao: Zaštita dostignutog stepena ekonomskog razvoja; Selektor u strukturi uvoza; Zaštitnik platno-bilansne pozicije zemlje; Regulator i instrument raspodjele akumulacije između pojedinih proizvođača, grana i regiona; Faktor povezivanja regiona u ekonomske integracije; Činilac razvoja nerazvijenih područja putem carinskih oslobađanja itd..

PREMIJE Premije su instrumenti spoljnotrgovinske politike podsticajnog karaktera kojim se stimuliše izvoz i izlazak domaćih proizvođača na strana tržišta. Premiranjem izvoza najčešće se bave ekonomski nerazvijene zemlje, jer im je to pogodan način za izlazak njihovih robnih proizvođača na svetsko tržište i povećanje njihove konkurentnosti na tom tržištu. Pored premije, istu funkciju imaju subvencije, regresi i poreske olakšice.

TAKSE – DEFINICIJA Takse su vrsta javnih prihoda koji predstavlja novčani ekvivalent za usluge koje obavljaju državni organi na raznim nivoima vlasti fizičkim i pravnim licima. Usluge mogu biti veoma različite, od donošenja sudske odluke, preko overe tačnosti dokumenata pa do registracije motornih vozila i dobijanja izvoda iz matičnih knjiga. Takse se razlikuju od poreza upravo po tome što kod poreza ne postoji protivčinidba bilo koje vrste.

TAKSE – NAČELA Načelo legaliteta, koje podrzumeva da se takse mogu uvoditi i naplaćivati samo u skladu sa zakonom. Načelo opštosti, znači da se taksa kao javni prihod zakonski predviđa unaprijed, a ne od slučaja do slučaja. Načelo jednostavnosti taksene tarife - tarifa treba da bude jednostavna i da se lako upozna (ako je određena) odnosno izračuna (ako je odrediva) i plaća. Načelo nekumuliranja takse - za istu uslugu ne može se taksa plaćati kumulativno, od strane više različitih državnih organa, kako horizontalno tako i vertikalno.

TAKSE – NAČINI NAPLATE Visinu takse utvrđuje nadležni državni organ. Visina takse zavisi od troškova koji nastaju kada državni organ čini uslugu. Visina takse zavisi od koristi koju lice ima za učinjenu uslugu. Takse u sudskom sporu, po pravilu, određuju se prema vrijednosti spora, prema trajanju ili vrsti donetog akta, a visina takse može imati i preventivni karakter (vaspitni) u cilju smanjenja korišćenja ovih usluga. Načini naplate takse mogu biti direktni i indirektni. Direktna naplata takse je kada se taksa plaća u gotovom novcu uz izdavanje priznanice. Indirektnu taksu imamo u slučaju kada se, na primjer, kupuje sudska taksa. Predviđeni su izuzeci od plaćanja takse odgovarajućim propisima (npr. ako se određeni posao obavlja po službenoj dužnosti, ili ako su u pitanju državni organi i sl.)

KLASIFIKACIJA TAKSI Prema organima koji propisuju taksene obaveze (centralni državni organi i uže DPZ); Prema organima koji obavljaju određenu uslugu (administrativne: carinske, konzularne, patentne, katastarske, sudske, činovničke; sudske - koje se naplaćuju pred redovnim, privrednim trgovačkim i dr. sudovima; činovničke - naknada službeniku za uslugu koju je učinio - retko se naplaćuje); Prema vremenu plaćanja : takse koje se plaćaju unaprijed- redovna pojava takse koje se plaćaju unazad - ređi slučaj. Prema broju izvršenih usluga: paušalne takse (za usluge koje čine zaokruženu celinu) i pojedinačne takse; Prema nameni trošenja razlikujemo: takse za podmirivanje društvenih potreba bez utvrđene svrhe trošenja sredstava; takse kod kojih je svrha unaprijed utvrđena. Postoje i druge podjele taksa, kao na primer, na opšte i specijalne, zatim na stalne i promjenljive itd...

VRSTE TAKSI U REPUBLICI SRBIJI Zakonom o budžetskom sistemu propisane su sledeće vrste taksi: Administrativne; Sudske; Komunalne; Registracione; Boravišne; Za posebne proizvode i aktivnosti. Prihodi od svih vrsta taksa pripadaju budžetu Republike, osim djela komunalnih taksa koji pripadaju budžetima –jedinica lokalnih samopurava opštinama, gradovima.

NAKNADE Zakon o budžetskom sistemu dozvoljava uvođenje naknada za korišćenje dobara od opšteg interesa i, to naknade: za vode; za šume; za puteve; za zemljište; za ribarska područja; za korišćenje turističkog prostora; za korišćenje prirodnog ljekovitog faktora; za korišćenje mineralnih sirovina; za zaštitu životne sredine; za korišćenje vazduhoplovnog prostora; za korišćenje radio frekvencija i tv kanala; turistička naknada; druge naknade.

JAVNI PRIHODI LOKALNE SAMOUPRAVE Evropska povelja Jedinice lokalne samouprave imaju pravo na sopstvena finansijska sredstva

EVROPSKA POVELJA O LOKALNOJ SAMOUPRAVI Savjet Evrope usvojio je 15. 10. 1985. godine Evropsku povelju o lokalnoj samoupravi koja je stupila na snagu 1. septembra 1988. godine Evropsku povelju o lokalnoj samoupravi je prihvatio (ratifikovao) najveći dio članica Saveta Evrope. Srbija je npr. Evropsku povelju o lokalnoj samoupravi ratifokovala 2007.godine donošenjem posebnog zakona. Evropska povelja o lokalnoj samoupravi je međunarodni ugovor koji obavezuje sve strane potpisnice da primenjuju pravila koja su u njoj navedena.

Osnovna ovlašćenja i odgovornost lokalnih organa vlasti treba da budu predviđeni ustavom ili statutom. Uslovi pod kojim rade predstavnici izabrani na lokalnom nivou treba da su takvi da obezbjeđuju slobodno obavljanje njihovih funkcija. Lokalni organi vlasti imaju pravo, u okviru nacionalne ekonomske politike, ustava i zakona, na adekvatna sopstvena finansijska sredstva kojima mogu slobodno da raspolažu u okviru svojih ovlašćenja. Ako je moguće dio ili sva finansijska sredstva lokalnih organa vlasti, treba da potiču od lokalnih poreza i taksa čiju visinu oni mogu da odrede u okviru ograničenja datih statutom. Subvencije lokalnim organima vlasti neće biti, koliko god je to mogućno, namijenjene finansiranju određenih projekata. U svrhu pozajmljivanja radi kapitalnog investiranja, lokalni organi vlasti imaće pristup nacionalnom tržištu kapitala u okviru zakona. Lokalni organi vlasti imaju pravo da, prema zakonu, sarađuju sa odgovarajućim lokalnim organima vlasti u drugim državama.

FINANSIRANJE LOKALNE SAMOUPRAVE Lokalna samouprava ostvaruje se u opštini i gradu. Za finansiranje jedinica lokalne samouprave njihovom budžetu pripadaju javni prihodi i primanja: Porezi u delu utvrđenom zakonom: porez na dohodak građana; porez na imovinu; porez na nasleđe i poklon i porez na prenos apsolutnih prava; Takse: lokalne administrativne komunalne takse i boravišna taksa;

Naknade za korišćenje dobara od opšteg interesa u skladu sa zakonom Samodoprinos; Donacije i transferi; Ostali javni prihodi: prihodi od kamata; prihodi od davanja u zakup/ korišćenje nepokretnosti i pokretnih stvari koje koristi JLS, odnosno organi, organizacije i službe JLS i indirektni korisnici njenog budžeta; prihodi koje svojom aktivnošću ostvare organi, organizacije i službe JLS; prihodi od koncesione naknade; drugi prihodi. Primanja: Primanja od prodaje nepokretnosti u svojini JLS; Primanja od prodaje pokretnih stvari u državnoj svojini; Primanja od prodaje pokretnih stvari u svojini JLS koje koriste organi i organizacije JLS; Primanja od prodaje robnih rezervi; Primanja od zaduživanja; Primanja od prodaje finansijske imovine; Druga primanja utvrđena zakonom.

ORGANIZACIJA PORESKE UPRAVE I NJENE NADLEŽNOSTI Ovlašćenja Poreske uprave od evidentiranja do naplate poreza Poreska i carinska uprava pri Ministarstvu finansija kao u Srbiji ili zasebno Modeli organzacije poreske administracije, prema vrsti: poreza, obveznika, prema zadacima, mešovito Poreski informacioni sistem... Stabilnost poreskog sistema... Uspešnost poreske administracije - prema stepenu naplate

SAVREMENE TENDENCIJE U RAZVOJU PORESKE ADMINISTRACIJE Najvažniji razlozi za reformisanje poreske administracije su: Zahtev za povećanje poreskih prihoda u cilju smanjenja budžetskog deficita; Neophodnost tehničkog unapređenja poreskog postupka korišćenjem prednosti razvoja informatičke opreme; Unapređenja odnosa između poreske administracije i obveznika radi postizanja većeg stepena dobrovoljnosti u ispunjavanju poreskih obaveza; Zaštita od političkog uticaja značajna je mjera za demokratsko funkcionisanje institucionalnog sistema. Nezavisnost rada poreske administracije podrazumeva: finansijsku nezavisnost; administrativnu nezavisnost, tako da sama određuje administrativnu politiku i ciljeve; nadležnost u zapošljavanju osoblja, određivanju zarada, napredovanju u radnoj karijeri, obavljanju programa obuke i unutrašnjoj kontoli rada.

SAVREMENE TENDENCIJE U RAZVOJU PORESKE ADMINISTRACIJE Druga važna tendencija u razvoju poreske administracije je integracija (objedinjavanje) carinske i poreske administracije (Danska, Kanada, Meksiko, Venecuela i dr), u cilju poboljšanja kvaliteta usluga prema obveznicima. Treća tendencija je u tome da je jedan broj država, kroz reformu poreske administracije opredijelio za privatizaciju svih ili jednog dijela funkcija poreske adminstracije (za određeni procenat od naplate poreskih prihoda). U SAD većina država za neke poslove poreske administracije, poput arhiviranja dokumentacije, naplate, poštanskih usluga, kompjuterskog programiranja, itd.. koristi isključivo privatni sektor.

U Španiji je 1992. godine počela sa radom državna Agencija za poresko administriranje - AEAT. U Peruu, poreska agencija - UNAT je javna agencija, koja uživa finansijsku, administrativnu, tehničku i funkcionalnu nezavisnost. Učestvuje i u kreiranju fiskalne politike, organizuje rad administracije, obavlja sve poslove utvrđivanja, naplate i kontole poreza. Finansira se iz sredstava čija je visna određena u procentu od 3% od ukupno naplaćenih poreskih prihoda. Argentina, Kolumbija i Meksiko su kroz reformu poreske administracije privatizovale mnoge poslove poreskog informacionog sistema. Singapur je neke funkcije poreske administracije, poput administriranja poreza na dohodak, poreza na imovinu, pripreme pregovora za međunarodne poreske ugovore i administriranje nekih prihodno manjih poreza, preneo iz departmana za unutrašnje prihode na samostalni organ za unutrašnje prihode Singapura – IRAS.

Doc.dr Milutin Ateljević HVALA NA PAŽNJI ! Doc.dr Milutin Ateljević mateljevic@sinergija.edu.ba