MODERNE PRAVNE KODIFIKACIJE Doc. dr. Benjamina Londrc

III. KODIFIKACIJE MODERNOG DOBA Pitanja: 1. Kodifikacije modernog doba - historijski kontekst ; 2. Opšte karakteristike modernih kodifikacija;

a) Moderno doba karakteriše: religijska i politička reformacija, prosvjetiteljstvo, kodifikacije (u oblasti prava) - Moderno doba započelo je otkrivanjem Novog svijeta 1492., a njegova rana faza završila se Francuskom gra- đanskom revolucijom 1789. - U ovom periodu došlo je do tri velika društvena procesa: (1) religijske i političke reformacije, (2) prosvjetiteljstva i (3) siste­matskog tretiranja prava u formi kodifiko- vanja: (a) običaja, (b) recipiranja rimskog prava i (c) jačanja državnog zakonodavstva.

b) Modernost kao novi način uređenja društ b) Modernost kao novi način uređenja društ. i životnog stila, prema analizi Harveya. G. Coxa, uključivala je 5 osnovnih elemenata -(1) uspostavljanje suverenih nacionalnih država; -(2) nauku i tehnologiju; -(3) birokratski racionalizam kao princip državne organizacije; -(4) borbu za maksimiziranje zarade i -(5) sekularizaciju, odno­sno odvajanje religijskog i poli- tičkog autoriteta; - Ovakvo novo shvatanje čovjeka i društva, javilo se prvo u zemljama zapadne Evrope, a zatim se putem koloni- jalnih osvajanja proširilo na zemlje Azije, Afrike i Južne Amerike.

c) „Dugi XIX v.“ ili „buržoaska era i doba industrijske revolucije“ (počeo Francuskom revolucijom, a završio poč. Prvog sv. rata) - Francuskom građanskom revolucijom, 1789. započeo je "dugi 19. vijek" koji je trajao do početka Prvog svjetskog rata 1914.; - Ovo doba u evropskoj historiji označava se kao "buržo- aska era i doba industrijske revolucije„; - Dvije glavne karakteristike ovog doba bile su: - (1) uspostavljanje i konsolidacija vlasti građanske klase I - (2) provođenje industrijske revolucije;

d) Moderno doba karakteriše: (1) na držav-nom planu: jačanje nacionalnih država; (2) na pravnom planu: talas kodifikacija prava, prvenstveno građanskog; - Nacionalna država, koja se javlja u ovo doba, jeste država čija se teritorija podudara sa teritorijom koju naseljava određeni narod; - Nacionalne države opredjeljuju se za kodifikaciju prava. (To se ogledalo u donošenju pisanih ustava u evropskim kontinentalnim zemljama, te kodifikovanju privatnog i javnog prava; - Kodifikacija je zadobila vid masovnog fenomena, tako da je svaka nezavisna evropska zemlja 19. v. težila da ima vlastitu kodifikaciju;

2. Opšte karakteristike modernih kodifik.

a) Kodifikacije 19. v. nastale su kao rezultat epo-he prosvjetiteljstva i trebalo je da štite: (1) jedna-kost građana, (2) privatnu svojinu, (3) slobodu ek. aktivnosti Prosvjetitelji su vjerovali da društveni život može biti podvrgnut jednom racionalnom sistemu ako se pravne norme restrukturiraju prema unaprijed postavljenom sveobuhvatnom planu; Takvo sveobuhvatno zakonodavstvo, podržano auto- ritetom države, trebalo je da zamijeni tradicionalno pravo; Vrijednosti koje je novo kodifikovano pravo trebalo da zaštiti bile su: (1) jednakost građanskih prava, (2) sloboda privatnopravnih odnosa od državne kontrole, (3) sloboda ekonomske aktivnosti i sl.

b) Kodifikacije 19. v. nastale su uglavnom pod uticajem učenja škole prirodnog prava (1) Izvor prirodnog prava (u razumu): - pošto je 18. v. bio "vijek razuma", većina teoretičara prirodnog prava vidjela je izvor ovog prava u razumu, a - tek poneki autor u Božjoj volji ili volji božanskog bića; (2) Učenje škole prirodnog prava: - da postoji transcendentni sistem vrijednosti kojima ljudsko pravo ne smije protivrječiti; - da ljudski razum može da otkrije vječne principe prava koji prethode ljudskom pravu;

c) Justinijanove kodifikacije i to dio „Instituci-je“– bile primjer za građanske zakone 19. v. - Škola prirodnog prava podržavala je novi sistem aranži- ranja pravnih normi; - Pri tome je posebno istican primjer Justinijanove kodifi- kacije, a u njegovom okviru Institucija; - Zbog toga su brojni zakonici 19. v. prihvatili „Institucije“ kao model izlaganja materije; - Građanski zakonici su obično sadržavali tri dijela: (1) o licima, (2) o stvarima i (3) o tužbama;

d) Kodifikacije 19. st. predstavljaju izraz pozi-tivističkog pristupa pravu (kretanje od prav. nauke ka zakonodavstvu) - Moderno doba donijelo je i shvatanje po kome je pravo zapovijed vlasti u zakonskoj formi; - Prema ovom shvatanju, autentična forma prava je u zako- nima (ius positum); - Ovo shvatanje, kombinovano sa prirodnopravnim učenjem, formiralo je hibrid, poznat kao "historijsko prirodno pravo", odnosno "pravo stvarnih političkih cjelina; - U pravnoj struci to je značilo kretanje od pravne nauke prema zakonodavstvu; - Razvilo se uvjerenje da jedna nacija, ukoliko želi da bude moderna, mora organizovati cijeli pravni život na kodifikaciji.

e) Kodifikacije 19. st. korištene su i kao sredstvo državne imperijalne politike. - One su nastale na osnovu zapovijedi vladara i bile su primjenjivane s ciljem da kreiraju pravni sistem na osnovu principa nacionalnog jedinstva; - U brojnim slučajevima kodifikacije su hitno uvedene na teritorijama na kojima je data država tek nedavno bila uspostavila svoju vlast (npr., Francuski građanski zakonik je bio uveden na svim teritorijama kojima je prošla Napo- leonova vojska). - U prethodnom vijeku, takođe, pruski, austrijski i ruski vla- dari Fridrih Veliki, Marija Tereza i Katarina II naredili su izradu zakonika i njihovo uvođenje na tek anektiranim teritorijama

f) Kodifikacije 19. st. manifestuju težnju ka pojednostavljenju prava i olakšavanju pris-tupa pravu. - Objedinjeno u kodeksima ranije rasuto pravo i to na nacionalnom jeziku predstavljalo je značajan elemenat nacionalne kulture; - Kodifikacijama se smanjuje uloga sudije, a pravna nauka svodila se na tumačenje kodeksa (francuska „škola egzegeze“); - Škola prir. prava je (na taj način), došla do apsurdnog rezultata: namjera zapisivanja prava, svela se na izradu zakona kao jedini izvor oslanjanja

g) Prema histor. kontekstu kodifikacije se dijele: (1) na one koje su rezultat revolucon. pokreta i (2) one koje konsoliduju postojeće stanje (1) Primjer prve vrste kodeksa je Francuski građanski zakonik (CC), koji predstavlja rezultat revolucionarnog preobra­žaja društva sa brižljivo uključenim elementima predrevolucionarnog i revolucionarnog prava; (2) Primjer druge vrste zakonika je Njemački građanski zakonik (BGB) iz 1896., koji je nastojao da konzervira određenu društvenu situaciju, korisnu po ustanovljeni poredak.

h) Prema stilu, kodifikacije mogu biti pisane (1) narodnim i (2) stručnim stilom Prema stilu kodifikacije se mogu podijeliti: (1) na one koje su pisane jednostavnim, opšterazumljivim "narodnim" stilom, kao što je Francuski građanski zakonik, (2) na one koje se koriste stručnom terminologijom apstraktnim jezikom, kao što je slučaj sa Njemačkim građanskim zakonikom;

i) Engleska je ostala izvan talasa kodifikacije - Jedan od rijetkih engleskih autora kojeg je privukla ideja kodifikacije bio je Jeremy Bentham (1748-1832), koji je bio pod uticajem ideja prosvjetiteljstva. - Bentham je u kodifikaciji vidio efikasno sredstvo kojim bi bila uklonjena nesređenost engleskog prava. - Ideja kodifikacije, međutim, nije dobila širu podršku, ali je tokom 19. v. došlo do intenziviranja zakonodavne aktivnosti u ovoj zemlji.