Hartije od vrednosti

Pojam hartija od vrijednosti pisana isprava u kojoj je sadrzano neko gradjansko pravo povezano sa samom ispravom. To je pisana isprava kojom se njen izdavalac obavezuje da ce ispuniti obavezu upisanu na toj ispravi prema njenom zakonitom imaocu. Sam papir koji predstavlja HOV nema neku posebnu vrednost. Posto se pravo na koje se odnosi HOV ne moze vrsiti ni prenositi bez te hartije, ona u pravnom prometu dobija onu vrednost koju ima to pravo.

Pojam HV prema Zakonu tržišta hartijama od vrednosti “Hartija od vrijednosti” je prenosiva isprava u nematerijalizovanom obliku – elektronskom zapisu, emitovana u seriji na osnovu koje vlasnici ostvaruju prava prema emitentu u skladu sa zakonom i odlukom o emisiji. Primenjen je novi koncept o dematerijalizaciji HoV Hartijama od vrijednosti u smislu ovog zakona smatraju se akcije, obveznice, varanti, blagajnički zapisi, komercijalni zapisi, certifikati o depozitu i druge hartije od vrijednosti emitovane u seriji, koje odredi Komisija. Hartije od vrijednosti glase na ime.

Izvori prava Zakon o obligacionim odnosima (cl. 234-261) Zakon o tržištu hartijama od vrednosti Zakon o investicionim fondovima Zakon o preuzimanju akcionarskih drustava Zakon o čeku Zakon o menici

Osnovna obilježja FORMALNOST (STROGO FORMALNI PRAVNI POSAO) postojanje pismene isprave obavezni opšti bitni elementi (vrsta hartije, izdavalac, korisnik, obaveza, serijski broj,mesto i datum izdavanja) sankcija nedostatka bitnih elemenata: a. hartije izdate u seriji – neproizvodjenje pravnog dejstva b. pojedinačna hartija - konverzija u ispravu sa drugom pravnom prirodom IMOVINSKO PRAVO mora da sadrži svaka HoV Zakoniti imalac može imati novčano potraživanje (ček, menica), potraživanje predaje neke stvari (tovarni list, skladišnica) ili člansko pravo (akcije) koje je i imovinsko pravo.

Osnovna obilježja PRAVO IZ HARTIJE JE INKORPORISANO U HARTIJI (dosledno važi za hov na donosioca) NEGOCIJABILNOST - HOV SU PRENOSIVE ISPRAVE HoV NA DONOSIOCA – PREDAJOM HoV NA IME – CESIJOM HoV PO NAREDBI – INDOSAMENTOM

Bitni sastojci hartija od vrijednosti Svojstvo HOV imaju samo one isprave koje sadrze bitne sastojke: Obavezni elementi hartije od vrijednosti su: naziv vrste hartije od vrijednosti, oznaka klase hartije od vrijednosti, v) broj i oznaka hartije od vrijednosti u Registru, g) naziv, sjedište i adresa emitenta hartije od vrijednosti, njegova oznaka i registarski broj u registru emitenata kod Komisije, d) nominalna vrijednost, đ) podaci o vlasniku hartije od vrijednosti i to: naziv, sjedište i matični broj pravnog lica ili ime i prezime i jedinstveni matični broj fizičkog lica, odnosno odgovarajući identifikacioni broj za strana pravna i fizička lica, e) obaveze emitenta i prava vlasnika hartije od vrijednosti i način njihovog ostvarivanja; ž) drugi elementi određeni posebnim zakonom ili propisom Komisije. Kao HoV ne smatraju se one koje ne sadrze neka imovinska prava (papirni novac, overeni ugovor o zameni nepokretnosti, testament, legitimacione hartije, diploma, uverenje o drzavljanstvu, itd.)

Pravna priroda hartija od vrijednosti 1. Tradicionalno shvatanje pravo na hartiji telesna pokretna stvar pravo raspolaganja (pravo svojine ili zaloge) pravo iz hartije stvarno pravo (pravo svojine ili zaloge kod skladišnice) obligaciono pravo (pravo potraživanja kod menice) lično imovinsko pravo (pravo učešća kod akcija) 2. Savremeno shvatanje dematerijalizacija hartija od vrednosti - HOV SE NE VEZUJU ISKLJUČIVO ZA PISANU ISPRAVU, NEGO I ZA UPIS U CRHOV u elektronskoj formi subjektivno imovinsko pravo ulagača na ugovorene emitentove činidbe (vrsta i način ostvarivanja prava se registruju putem zapisa na računima ulagača)

Razgranicenje u odnosu na druge isprave U pravnom prometu se nalaze i isprave koje sadrze neko imovinsko pravo, a nemaju svojstvo HOV, jer se imovinska prava ne prenose njihovim prometom: 1. dokazne isprave, 2. isprave cija je forma bitan uslov punovaznosti pravnog posla i 3. legitimacione hartije i znakovi (ne vazi nacelo inkorporacije). U praksi = kao dokazna isprava cesto - priznanica. Na osnovu dokaznih isprava (priznanica) poverilac lakse moze dokazati postojanje i sadrzinu obaveze duznika u slucaju spora. Lice koje je drzalac dokazne isprave nije, samim tim, i poverilac, tj. nije titular tog imovinskog prava. Kod HoV – pravo iz HoV se prenosi putem prenosa same HoV

Razgranicenje u odnosu na druge isprave Legitimacione hartije i legitimacioni znaci (legitimacione isprave) razlikuju se od HOV iako se na njih shodno primenjuju odgovarajuce odredbe o HOV. Legitimacione isprave sluze da pokazu ko je poverilac u nekom obligacionom odnosu. Poverilac, moze zahtevati ispunjenje obaveze iako je izgubio legitimacionu ispravu = ne vazi nacelo inkorporacije. Razlika: Prenosenjem HOV prenosi se i pravo iz hartije. Gubitkom HOV na donosioca gubi se i pravo iz hartije.

Nastanak obaveze iz hartija od vrijednosti U objasnjenju nastanka obaveza iz HOV isticu se teorija ugovora i teorija jednostrane izjave volje. - Prema teoriji ugovora obaveza izdavaoca hartije nastaje na osnovu ugovora izmedju izdavaoca i imaoca hartije. Prilikom izdavanja HOV ne zakljucuje se poseban ugovor, koji bi bio nezavisan od osnovnog ugovora. Prema teoriji jednostrane izjave volje obaveza iz HOV nastaje jednostranom izjavom volje njenog potpisnika kao izdavaoca, kao i svakog kasnijeg potpisnika te isprave. Teorija jednostrane izjave volje primenjuje se na novcane HOV (menicu, cek ), ali ne i robne HOV (skladisnicu, prenosivi tovarni list).

* * * * * Trenutak nastanka obaveze iz HoV objasnjavaju teorija kreacije i teorija emisije: Teorija kreacije = smatra da obaveza iz HOV na donosioca nastaje jednostranom izjavom volje izdavaoca trenutkom izdavanja ako sadrzi sve elemente odredjene zakonom - momenat potpisivanja HoV Teorija emisije = trenutak emitovanja tj. stavljanja u promet HoV Prihvatio nas ZOO (cl. 237), zastita pravne sigurnosti na prvom mestu – od nezeljene cirkulacije HoV

Vrste hartija od vrijednosti VRSTA INKORPORISANOG PRAVA: STVARNOPRAVNE HARTIJE OBLIGACIONOPRAVNE HARTIJE S PRAVOM UČEŠĆA – KORPORACIONE HARTIJE PREMA NAČINU ODREĐIVANJA IMAOCA PRAVA: HARTIJE NA IME PO NAREDBI NA DONOSIOCA PREMA KARAKTERU POTRAŽIVANJA: NOVČANE HOV (Emitovane kao pojedinačne = menica, ček) i emitovane u seriji (akcije, obveznice, sertifikati o depozitu, finansijski derivati, blagajnički+komercijalni+državni zapisi) ROBNE HOV (Skladišnica, Tovarni list i Teretnica = konosman)

Vrste hartija od vrijednosti S OBZIROM NA ODNOS IZ HARTIJE PREMA OSNOVNOM PRAVNOM POSLU: Apstraktne (menica i cek) Kauzalne (prenosivi tovarni list u drumskom, zel. I vazdusnom prevozu; skladisnica; teretnica) PREMA ROKU DOSPELOSTI: - Kratkoročne hartije (krace od 1 godine) - Dugoročne hartije (duze od 1 godine) PREMA NACINU IZDAVANJA: - Hartije koje se izdaju pojedinačno - Hartije koje se izdaju u seriji PREMA NACINU NASTANKA PRAVA IZ HOV: - Konstitutivne (novo pravo, koje nije postojalo pre izdavanja HoV = menica) - Deklarativne (skladisnica, zaloznica, konosman)

Osnovne karakteristike HOV na donosioca, na ime i po naredbi I Hartije na ime: - Ime poverioca (zakonitog imaoca) označeno je na ispravi od strane izdavaoca – konosman, tovarni list - Prenos se vrši ugovorom o cesiji (ustupanju) potraživanja (i nasledjivanjem ako se radi o fiziakom licu) Visok stepen sigurnosti, nizak stepen cirkulacije Hartije na donosioca: - Zakonitim imaocem se smatra svaki donosilac Nizak stepen sigurnosti u prometu, visok stepen cirkulacije Svojstvo po zakonu – cek (bez naznake korisnika) ili na osnovu volje izdavaoca: “platite donosiocu” Prenos prava iz HoV predajom

Osnovne karakteristike HOV na donosioca, na ime i po naredbi II Hartije po naredbi (pravne, potpune HoV): Naznačeno je ime poverioca, uz ovlašćenje da može odrediti naredbom drugo lice kao korisnika Prenose se indosiranjem ranijeg na novog poverioca - klauzula o prenosu upisana je na ispravu - Novi poverilac je samostalan i mogu mu se isticati samo objektivni prigovori, a raniji poverilac ostaje solidarni dužnik - Visok stepen cirkulacije, visok stepen sigurnosti - Karakter HoV po naredbi stiče se: po zakonu (menica, akcija na ime, ček na ime, skladisnica) ili posebna klauzula “po naredbi” - voljom izdavaoca

Prenos hartija od vrijednosti Jedna od bitnih karakteristika HOV je njihova prenosivost. Lice koje je titular prava iz HOV i vlasnik hartije moze ta prava preneti na drugo lice. Postoje razni nacini prenosa hartija od vrednosti: 1. Prenos prava predajom hartije - Prostom predajom hartije iz ruke u ruku prenose se prava iz onih hartija koje glase na donosioca. HoV na donosioca sadrzi obavezu izdavaoca hartije da izvrsi cinidbu koja je oznacena na hartiji bilo kom licu koje mu podnese hartiju.

Prenos hartija od vrijednosti 2. Prenos prava ustupanjem – Ustupanjem (cesijom) prenose se prava koja su sadrzana u HOV na ime. Isto tako, na ovaj nacin se prenose i prava iz hartije po naredbi ako je u njih uneta ``rekta``klauzula. Prvo se prenosi pravo iz hartije, a tek u vezi s tim pravo na hartiju. 3. Prenos prava indosamentom – Lice koje je u hartiji po naredbi oznaceno kao imalac hartije moze svojom naredbom (svojom izjavom volje) preneti prava iz hartije i na hartiji na drugo lice.

Prenos hartija od vrijednosti Pod indosamentom podrazumevamo pismenu izjavu zakonitog imaoca hartije po naredbi upisanu na hartiji, kojom on koristi ovlascenje da svojom naredbom prenese prava iz hartije na neko drugo lice, koje na taj nacin postaje titular tih prava. Pojavljuju se dva lica: - indosant (lice koje je imalac hartije i titular prava, a koje putem indosamenta prenosi to pravo na drugo lice) i indosatar (primalac, lice koje stice hartiju po naredbi i postaje titular prava).

Najznačajnije hartije od vrijednosti Menica = HoV, sa kreditnom funkcijom, koja imaocu daje pravo da zahteva isplatu naznačenog novčanog iznosa od meničnog dužnika. Ček = HoV u kojoj njen izdavalac daje bezuslovni nalog trasatu da trećem licu (ili samom trasantu) isplati naznačenu sumu novca, iz sredstava koja je kod njega trasant deponovao. Obveznica = su dužničke hartije od vrijednosti koje vlasniku daju pravo na naplatu glavnice i kamate, odnosno drugih prihoda u skladu sa zakonom i odlukom o emisiji. Certifikati o depozitu su dužničke hartija od vrijednosti kojima se emitent obavezuje da će u utvrđenom roku isplatiti imaocu iznos deponovanih sredstava sa pripadajućom kamatom. Certifikate o depozitu mogu emitovati banke i druge finansijske organizacije.

Najznačajnije hartije od vrijednosti Blagajnički i komercijalni zapisi su dužničke kratkoročne hartije od vrijednosti koje se emituju radi prikupljanja novčanih sredstava. Blagajničke zapise mogu emitovati banke i druge finansijske organizacije. Komercijalne zapise mogu emitovati druga pravna lica. Skladišnica = Stvarno-pravna hartija koju izdaju ovlašćena skladišta kao dokaz da je roba primljena na čuvanje. Akcije su vlasničke hartije od vrijednosti koje emituje akcionarsko društvo u skladu sa zakonom.