JAVNE FINANSIJE FINANSIJSKO PRAVO Doc.dr Milutin Ateljević mateljevic@sinergija.edu.ba 1

JAVNE FINANSIJE FINANSIJSKO PRAVO X sedmica Teme: 1 JAVNE FINANSIJE FINANSIJSKO PRAVO X sedmica Teme: 1. Dvostruko oporezivanje 2. Doprinosi

IZBJEGAVANJE DVOSTRUKOG OPOREZIVANJA Ugovori (po modelu OECD) su najefikasniji instrument koji putem odgovarajućih rešenja (pravila) i metoda obezbeđuju eliminisanje poreske barijere između država ugovornica, odnosno na međunarodnom planu. Npr. Srbija je, do sada, ugovore o izbegavanju dvostrukog oporezivanja zaključila i ratifikovala sa velikim brojem zemalja. Ako obveznik - rezident Republike ostvari dohodak u drugoj državi, na koji je plaćen porez u toj državi, na račun poreza na dohodak građana utvrđenog prema odredbama odgovarajučeg propisa Srbije, odobrava mu se poreski kredit u visini poreza na dohodak plaćenog u toj državi. Poreski kredit ne može biti veći od iznosa koji bi se dobio primenom odredaba propisa Srbije na dohodak ostvaren u drugoj državi.

ELIMINISANJE DVOSTRUKOG OPOREZIVANJA DOBITI Ugovori sa svim zemljama sadrže posebno značajan član kojim se, pored ostalog, određuje koji će metod izbegavanja dvostrukog oporezivanja dobiti privrednog društva primenjivati npr. Srbija, a koji druga država ugovornica. Pri tome, obje države ugovornice mogu primjenjivati isti ili različit metod.

METODE IZBJEGAVANJA DVOSTRUKOG OPOREZIVANJA U ugovorima, koji se zaključuju po modelu OECD, se primenjuju sledeća dva : Metod izuzimanja kod koga se dobit privrednog društva rezidenta jedne države ugovornice, koja se, u skladu sa odredbama ugovora, oporezuje u drugoj državi ugovornici izuzima od oporezivanja u državi rezidentnosti; Metod poreskog kredita kod koga ako rezident jedne države ugovornice ostvaruje dobit privrednog društva koja se, u skladu sa odredbama ugovora, oporezuje u drugoj državi ugovornici, država rezidentnosti odbija od svog poreza na dobit tog rezidenta iznos poreza na dobit privrednog društva koji je plaćen u drugoj državi ugovornici.

Ministar finansija bliže uređuje način sprečavanja dvostrukog oslobođenja ili dvostrukog oporezivanja pojedinih pozicija u konsolidovanom poreskom bilansu. U državama članicama OECD obavlja se i simultana kontrola u saradnji sa poreskim organima iz drugih država, što je obično utvrđeno ugovorima o izbegavanju dvostrukog oporezivanja ili posebnim ugovorima između država. Poreska uprava ima nadležnosti i ovlašćenja da se stara se o primeni međunarodnih ugovora o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja Naročita pažnja na nivou EU poklanja se oporezivanju profita kompanija, kako ne bi došlo do dvostrukog oporezivanja, rizika i smetnji u slobodnom kretanju kapitala na unutrašnjem tržištu.

DOPRINOSI ZA OBAVEZNO SOCIJALNO OSIGURANJE Država na početku kapitalizma nije bila zainteresovana za socijalnu zaštitu radnika, pa su u tom periodu sami radnici osnivali društva za utzajamnu pomoć u slučaju nastupanja socijalnih rizika: bolesti, povreda, iznemoglosti, pa i smrti. Sredinom XIX veka jača organizovanost radničke klase u vidu sindikata, a zatim dolazi do osnivanja radničkih partija. Pod njihovim pritiskom, država je morala da preuzme na sebe socijalnu funkciju, donoseći određene zakone, i od tada socijalno osiguranje prelazi u domen javnog prava i dobija potpuno definisanje ciljeve. Socijalno osiguranje predstavlja vid sigurnosti koji osiguranicima odnosno članovima njihovih porodica obezbeđuje socijalnu zaštitu za slučaj bolesti, invalidnosti, starosti, nesreće na poslu i nezaposlenosti. To znači da osigurano lice, pod određenim uslovima stiče određena prava iz socijalnog osiguranja kada nastupi osigurani slučaj, odnosno kada se realizuje osigurani rizik.

RAZLIKE IZMEĐU SOCIJALNOG I PREMIJSKOG OSIGURANJA Razlike su takve prirode da se u stvari radi o dve ustanove koje se nalaze u raznim domenima prava: jedna u domenu javnog prava druga u domenu privatnog prava. Već i sam motiv nastajanja i cilj pokazuju suštinsku razliku: premijsko osiguranje zaključuje se radi zadovoljenja interesa pojedinca, koji pristupa iz sopstvenih interesa poslu, socijalnom osiguranju ogleda briga države (društvene zajednice) o interesima čitavih slojeva stanovništva. Jedni ciljevi su individualni, a drugi socijalno-politički. Otuda proizilaze razlike u odnosu na način zasnivanja, izvore prava, krug osiguranika i dobijanje svojstva osiguranika, obima rizika, prava i obaveze osiguranika, raspolaganje pravima i način ostvarivanja prava.

SISTEMI FINANSIRANJA SOCIJALNOG OSIGURANJA Sistem finansiranja PIO osiguranja u mnogim državama je institucionalno organizovan u vidu javnog ili obaveznog osiguranja i privatnog ili dobrovoljnog. Prvi stub - Javni fond PIO funkcioniše na bazi PAYG metoda, što znači da se isplata naknade za socijalno osiguranje vrši iz uplate doprinosa za socijalno osiguranje na isplaćene zarade, ali uključuje i budžetske transfere, zajmove i druga sredstva u nedostatku prikupljenih sredstava iz doprinosa, što je slučaj i sa Srbijom. Drugi stub - Obavezno dopunsko osiguranje je vid osiguranja gde zaposleni i poslodavci uplaćuju definisane doprinose (u vidu određenog procenta od bruto zarade) Sredstva doprinosa i prinos na investirana sredstva nalaze se na individualnim penzijskim računima zaposlenih u izabranim penzijskim fondovima.

Treći stub - Privatni PIO funkcioniše po sistemu akumulacije ili uvećanja kapitala tako što osiguranici uplaćuju doprinose za PIO na individualne račune, bilo u kompanijama u kojima su zaposleni, bilo u specijalizovanim finansijskim institucijama. Uplaćena sredstva se ulažu u razne investicije koje donose prinos kojim se ova sredstva uvećavaju (na primer kupovina i prodaja hartija od vrijednosti, nepokretnosti i dr). Nakon penzionisanja osiguranici imaju pravo na penziju iz tih akumuliranih sredstava.

MODELI PENZIJSKOG SISTEMA U pogledu određivanja visine penzija najpoznatija su tri modela penzijskog sistema: nemački, švajcarski i čileanski.

Prema nemačkom modelu, u penzijskom sistemu dominantan je obavezni javni fond penzijskog osiguranja sa PAYG metodom, dok privatni fond ima manji značaj./ PAYG je skr. za pay-as-you-go za penzijski sistem koji počiva na jednakosti tekućih prihoda i tekućih rashoda bez fundiranja,odnosno kapitalizacije. Švajcarski model penzijskog sistema zasnovan je na obaveznom javnom fondu, koji funkcioniše po PAYG metodu, dopunjen sa obaveznim privatnim fondom. Karakteristika javnog fonda penzijskog osiguranja je da ima široko pokriće kojim se korisnicima obezbjeđuje visina penzije u iznosu od 40% od prosječne zarade. Čileanski model penzijskog sistema karakterističan je po dominaciji obaveznog privatnog fonda i malim značenjem javnog fonda. Javni fond penzijskog osiguranja uglavnom služi kao pomoć siromašnim slojevima stanovništva.

REGULATIVA SOCIJALNOG OSIGURANJA U SRBIJI Plaćanje doprinosa za obavezno socijalno osiguranje u Srbiji,regulisano je Zakonom o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje. Doprinosima se obezbeđuju sredstva za finansiranje obaveznog socijalnog osiguranja, i to: za penzijsko i invalidsko osiguranje: doprinos za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje; dodatni doprinos za staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem u skladu sa zakonom; doprinos za slučaj invalidnosti i telesnog oštećenja po osnovu povrede na radu i profesionalne bolesti u slučajevima utvrđenim zakonom. za zdravstveno osiguranje: doprinos za obavezno zdravstveno osiguranje; doprinos za slučaj povrede na radu i profesionalne bolesti u slučajevima utvrđenim zakonom.

REGULATIVA SOCIJALNOG OSIGURANJA U SRBIJI za osiguranje za slučaj nezaposlenosti - doprinos za obavezno osiguranje za slučaj nezaposlenosti. Sredstva doprinosa su javni prihod, pod kontrolom i na raspolaganju organizacija za obavezno socijalno osiguranje.

OBVEZNICI DOPRINOSA Obveznici doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje su osiguranici, u skladu sa zakonom koji uređuje sistem obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja, i to: zaposleni poslodavci, odnosno drugi isplatioci prihoda, po istoj stopi i na istu osnovicu kao i ti osiguranici. Obveznici doprinosa za zdravstveno osiguranje su osiguranici u skladu sa zakonom koji uređuje sistem obaveznog zdravstvenog osiguranja, i to: zaposleni i poslodavci, odnosno drugi isplatioci prihoda, po istoj stopi i na istu osnovicu kao i ti osiguranici.

Obveznici doprinosa za osiguranje za slučaj nezaposlenosti su osiguranici u skladu sa zakonom koji uređuje sistem obaveznog osiguranja za slučaj nezaposlenosti, i to: zaposleni; poslodavci, odnosno drugi isplatioci prihoda, po istoj stopi i na istu osnovicu kao i ti osiguranici

OBRAČUN, PLAĆANJE I POVRAĆAJ DOPRINOSA Obveznik obračunavanja i plaćanja doprinosa iz osnovice i na osnovicu za zaposlene, izabrana, imenovana i postavljena lica i lica koja obavljaju privremene i povremene poslove je poslodavac. Doprinos za PIO i za zdravstveno osiguranje za sveštenike i vjerske službenike može plaćati lokalna samouprava, pokrajina ili Republika. Obveznik doprinosa koji je sam platio doprinose, odnosno kome je u njegovo ime i u njegovu korist plaćen doprinos iz osnovice koja prelazi iznos najviše godišnje osnovice za kalendarsku godinu ima pravo na povraćaj tako više plaćenog iznosa doprinosa, utvrđuje se rešenjem Poreske uprave, na zahtev obveznika doprinosa. Kontrolu obračunavanja i plaćanja doprinosa vrši Poreska uprava.

Doc.dr Milutin Ateljević HVALA NA PAŽNJI ! Doc.dr Milutin Ateljević mateljevic@sinergija.edu.ba