DRŽAVA KAO DRUŠTVENA I PRAVNA POJAVA Nastavnik: doc DRŽAVA KAO DRUŠTVENA I PRAVNA POJAVA Nastavnik: doc. dr Sandra Pajić Šavija Email: spsavija@sinergija.edu.ba Udžbenik: Prof. dr Dragan M. Mitrović “Osnovi prava”, Beograd

DRŽAVA KAO DRUŠTVENA I PRAVNA POJAVA RES PUBLICA: javna ili zajednička tekovina STATO, ETAT, STAAT, STATE: stanje, uređenje ili stabilan poredak DRŽAVA, DERŽAVA, GOSUDARSTVO, PANSTVO: posjedovati, imati u svojoj vlasti POLIS: država kao celovita zajednica CIVITAS, REGNUM, IMPERIUM: država kao politička zajednica LAND, TERRE, TERRA: država kao pretežno teritorijalna zajednica

Prethodni pojam države Društvena organizacija Vlast-Monopol prinude Društvena funkcija

DRŽAVA KAO DRUŠTVENA ORGANIZACIJA Država-posebna društvena organizacija Država(vlast)-društvo (sloboda) SPOLJAŠNJI ELEMENT DRŽAVE: MONOPOL FIZIČKE SILE UNUTRAŠNJI ELEMENT DRŽAVE: DRUŠTVENA FUNKCIJA Solidarističke teorije VS teorije koje državu određuju kao klasnu organizaciju

Država je aparat za prinudu: teorija po kojoj država postoji da bi osigurala da svako ispuni svoje zakonske obaveze, kao što su isplata dugova, poštovanje privatne svojine itd. Teorija društvenog ugovora: ugovor između svakog pojedinca i države koji se zasniva na tome da država treba da zaštiti prirodna prava svake osobe. U zamenu za tu zaštitu, svaka osoba mora da ispunjava određene dužnosti prema državi, kao što je plaćanje poreza.

TRI GLAVNA ZNAČENJA DRŽAVE NAJŠIRE (prostorno-vremensko značenje ili geografsko značenje): Trodimenzionalni prosor određen državnim granicama na kome živi stanovništvo i na kome se prostire državna vlast. UŽEM (sociološko-političko značenje): Posebna društvena zajednica koja raspolaže monopolom fizičke sile. NAJUŽE (pravno-orgnizaciono značenje): Državna organizacija sa posebno utvrđenim organima za vršenje određenih poslova, a posebno za primenu državnih sankcija zbog kršenja pravnih normi.

Tri elementa države Teritorija Stanovništvo Vlast -G. Jelinek, S. Jovanović -uslovni elementi države

Državna teritorija Prostor na kojem država vrši vlast Trodimenzionalan prostor Državne granice-zamišljene ravni koje dijele teritoriju jedne države od druge odnosno teritorijalno more od slobodnog mora Prirodne granice Vještačke granice Astronomske granice

Državna teritorija Državna teritorija je jedinstvena Kopno Ratni i trgovački brodovi Eksteritorijalna područja (diplomatska i konzularna predstavništva) More Unutrašnje morske vode Teritorijalno more Spoljni morski pojas Slobodno more

Stanovništvo Načini sticanja državljanstva Osnovni Ius sangvinis Država vrši vlast nad ljudima koji žive na njenoj teritoriji Državljanstvo-javnopravna veza između države i njenih državljanina iz koje proističu uzajamna prava i obaveze Apatridi,bipatridi, polipatridi Načini sticanja državljanstva Osnovni Ius sangvinis Ius soli Ostali načini; Prirođenje (naturalizacija) Sklapanje braka Aneksija

Državna vlast Pojam vlasti-odnos između dva subjekta u kojem je jedan subjekt nadređen, a drugi podređen Sposobnost subjekta da drži u potčinjenosti druge čak i protiv njihove volje (Heler) Obilježja državne vlasti: Prinudnost (monopol vlasti) Sveobuhvatnost (određuje koje će društvene odnose regulisati) Originernost (zasniva se na sopstvenom pravnom poretku) suverenost

Suverenost Superanus-vrhovni, najviši Svojstvo subjekta da bude najviši u određenoj oblasti pri čemu je bitno da je to svojstvo sam sebi pribavio Učenje o suverenosti (Ž. Boden-Šest knjiga o republici XVI v.) Sadržaj suverenosti (pravo objavljivanja rata, mira, kovanje novca, imenovanje drž. Službenika, ubiranje poreza, pomilovanja itd....)

Tri elementa suverenosti R. Jering Spoljašnji element (nezavisnost državne vlasti) Unutrašnji element (nadmoć ili suprematija) Pravni element (pravna neograničenost)

Pojam suverenosti Faktično svojstvo državne vlasti koje se ogleda u nezavisnosti i nadmoći državne vlasti, odnosno u njenoj pravnoj neograničenosti

Narodna suverenost (neposredna ili posredno demokratija) Nacionalna suverenost (pravo na otcjepljenje)

Atipične države Sveta Gora Papska država

Odnos države i prava Dualistička teorija Monistička teorija Teorija sile (prva je nastala država) Prvo je nastalo pravo Država i pravo su nastali istovremeno

Međusobni odnos države i prava Učešće države u stvaranju prava (neposredno i posredno) Uslovi: Politička sposobnost Politički autoritet Stručno tehničko znanje Učešće države u primjeni prava Dobrovoljna primjena prava (autonomna i heteronomna) Prinudna primjena prava (ponašanje po sankciji)

PROMENE U DRŽAVNOM I PRAVNOM PORETKU REVOLUCIJA REAKCIJA RESTAURACIJA REFORMA PREVRAT: DRŽAVNI PUČ UDAR

REVOLUCIJA I REAKCIJA REVOLUCIJA: REAKCIJA: Korenit prevrat u kom se menja funkcija države i prava. Počinje kao ekonomska revolucija (izazvana genijalnim otkrićem tj. naučno- tehnološkim napretkom), a onda se pretvara u političku i socijalnu revoluciju. Sveukupna i kvalitativna promena društva kojom se menjaju suština i smisao svih drugih društvenih pojava. Narodni ustanak. REAKCIJA: Kontrarevolucija sa ciljem da se spreče revolucionari ili bilo koje druge promene u društvu. Pobija revoluciju.

RESTAURACIJA I REFORMA Prihvata revoluciju i smatra je nužnom u razvoju civilizacije. REFORMA: Zakonita, postepena i mirna društvena promena u kojoj se iz korena menja funkcija države i prava. Reforma prava: pravna reforma, kodifikacija. Harmonizacija prava.

DRŽAVNI UDAR I PUČ Kratkotrajne, nasilne promene kojima se ne menja postojeći državni i šravni poredak, već samo lica koja vrše vlast u državi. DRŽAVNI UDAR: izvodi poglavar ili vrh državne vlasti. PUČ: izvode ga niži činovnici.

RAZLIKA DRŽAVE OD OSTALIH ORGANIZACIJA Monopolska kontrola nad sredstvima nasilja Teritorijalnost Suverenost Bezlična struktura vlasti Legitimitet