Položaj Srba u Osmanskom carstvu

Bosna i Hercegovina pod turskom vlašću 1600.g

Položaj Srba u Bosni i Hercegovini Srbi u Bosni i Hercegovini,posebno bogati trgovci i zanatlije,bili su u stalnoj vezi sa Srbijom, podizali su bune i ustanke u želji da se oslobode Turaka i ujedine sa Srbijom. Opšti ustanak bosanskih Srba izostao je zbog nedovoljne snage Srbije da ih finansijski pomogne i podrži vojnom silom.

Uz pobune Srba hrišćana počeli su i otpori muslimanskog plemstva Uz pobune Srba hrišćana počeli su i otpori muslimanskog plemstva. Najveću pobunu muslimana poveo je Husein-paša Gradaščević “Zmaj od Bosne” (1831-1832). Bosanski begovi bunili su se protiv prosvećenih reformi sultana i pokušaja da se hrišćani u pravima izjednače s muslimanima. Begovi i age bili su time lišavani zajedničkih povlastica. To je samo pojačalo njihovo neprijateljstvo prema Srbima hrišćanima. Musliman= Bošnjak

Srbi su bili suočeni s rastućim nasiljem i zloupotrebama lokalnih aga i begova. Oni se nisu mirili da ostanu kmetovi,večita raja,dok su njihovi sunarodnici u Srbiji postali slobodni seljaci i vlasnici zemlje koju obrađuju. Bosanski begovi,okrutni prema hrišćanima,bili su,uz begove u Albaniji i Kosovu,glavna kočnica prosvećenim reformama u evropskoj Turskoj. Otpor bosanskih begova slomio je Omer-paša Latas,osmanski vezir srpskog porekla rodom iz Like ( Mihailo Mićo Latas). Omer-paša Latas pokazao se i kao odličan upravnik i vojskovođa. Preko hiljadu bosanskih begova i aga,po slamanju pobune protiv sultana (1850-1851),u okovima je sprovedeno u Carigrad. Omer-paša Latas

Posle Krimskog rata, Porta je pod pritiskom velikih sila,1856 Posle Krimskog rata, Porta je pod pritiskom velikih sila,1856.godine objavila Hamihumajun-ustavni zakon koji je osmanskim podanicima ( i hrišćanima ) garantovao jednakost, ličnu bezbednost, slobodu vere i imovinsku sigurnost. Položaj hrišćanstva nije se znatno poboljšao. Naslonjena na Crnu Goru,Hercegovina je podigla veliki ustanak Luke Vukalovića (1852-1862), i više desetina manjih i većih buna.

Luka Vukalović-vođa Hercegovaca

Glavni vođa hercegovačkih Srba bio je Luka Vukalović. On je 1857.podigao veliki ustanak koji je odjeknuo širom Evrope.Posle novog ustanka 1861. Vukalović je ostao bez podrške Crne Gore,koja se jedva odbranila od napada Omer-paše Latasa,Vukalović je posle nekoliko godina kasnije,preko Srbije,otišao u Rusiju. Ustanak u Hercegovini koji je izazvao veliku istočnu krizu (1875),izbio je u selu Krekovo kod Nevesinja i ostao zapamćen kao Nevesinjska puška. Među bosanskim ustanicima pojavio se i Petar Mrkonjić, koji je obrazovao sopstveni odred Petar Mrkonjić bio je pseudonim kneza Petra Karađorđevića,unuka vožda Karađorđa i budućeg kralja Srbije.

Cilj ustanka bio je ujedinjenje Bosne sa Srbijom, a Hercegovine sa Crnom Gorom. Taj cilj nije ostvaren. Austro-Ugarska je u sporazumu sa Rusijom dobila pravo da okupira Bosnu i Hercegovinu. Austro-Ugarska je uvela svoje vojne garnizone. Uz to je planirala da, prilikom budućeg širenja na Balkanu-preko Stare Srbije-proširi svoju vlast niz dolinu Vardara,sve do Solunskog zaliva.

Stara Srbija- istorijski pojam za Rašku oblast,Kosovo i Metohiju i severnu Makedoniju U Staroj Srbiji‚,pravoslavni Srbi su živeli izmešani s domaćim muslimanima i Arbanasima (Albancima). Kako bi svojim saplemenicima iz severne Albanije stvorili prostor za naseljavanje u plodne ravnice Metohije i Kosova,proganjali su Srbe i raseljavali njihova sela. Srpski mitropoliti iz Prizrena bili su česta meta albanskih ucena i napada.

Srbi iz Stare Srbije očekivali su da će oslobođenje doći tokom Velike istočne krize. Srpske prethodnice,pod komandom majora Radomira Putnika,stigle su početkom 1878.do Gračanice i tamo održale svečan pomen junacima iz Kosovskog boja. Zbog toga je veliki broj Srba iz graničnih područja prešao u Kneževinu Srbiju,prepuštajući svoja imanja Albancima. Albanska liga iz Prizrena pokušavala je da čitav prostor Stare Srbije, Albanije i Makedonije obeleži kao neprikosnovenu albansku teritoriju. Stara Srbija će zbog toga biti prostor s kojeg se, stalno i nekažnjeno, albanskim progonima potiskuje i na iseljavanje primorava srpsko stanovništvo.

Nemanja Milutinović VII1 2011. Autor: Nemanja Milutinović VII1 2011.