DRŽAVNOPRAVNI RAZVITAK BIH

Презентација на тему: "DRŽAVNOPRAVNI RAZVITAK BIH"— Транскрипт презентације:

1 DRŽAVNOPRAVNI RAZVITAK BIH
Doc.dr. Benjamina Londrc

2 OKUPACIJA BOSNE I HERCEGOVINE 1878.
A. MEĐUNARODNA SITUACIJA I UNUTRAŠNJE PRILIKE U BiH PRED BERLINSKI KONGRES 1. Istočno pitanje; 2. Bosanski ustanak – 1878. B. BERLINSKI KONGRES I AUSTROUGARSKA OKUPACIJA BIH 3. Berlinski kongres 4. Narodna vlada za BiH i okupacija BiH

3 1. Istočno pitanje a) Pojmovno određenje: podjela osmanskih posjeda; odnos islama i kršćanstva; b) Geopolitičko određenje: pitanje popune „praznog“ prostora, nakon izgubljenih ratova i povlačenja Osmanlija (interesi velikih sila); c) Kučuk Kajnardžiluk (promjena tretmana kršćansk. i muslimanskih podanika - (protektorat, model rešavanja istočnog pitanja; d) Reafirmacija uloge halife: ostaje vjerska potčinjenost sultanu kao halifi muslimana u hrišć. zemljama (Kučuk Kajnardžiluku, 1774.)

4 a) Pojmovno određenje: (1) podjela osman- skih posjeda, (2) odnos islama i kršćanstva
(1) problem podjele osmanskih posjeda, odnosno prob- lem osmanske političke baštine, može se posmatrati dvo- jako: (a) U širem smislu: - kao odnos islama i kršćanske Evrope; - kao opstanak islama u Evropi ili - kao opstanak Osmanske carevine na Balkanu; (b) U užem smislu: - kao pitanje podjele osmanskih posjeda: u jugost. Evropi, na bliskom i srednjem istoku i sjevernoj Africi;

5 b) Geopolitičko određenje (povlačenjem Osmanlija, postavaljalo se pitanje popune „praznog“ prostora (interesi velikih sila) (1) Uporedo sa propadanjem Osmanskog carstva prep- litale su se imperijalističke težnje sa težnjama naroda da se oslobode Osmanske vlasti; (2) Povlačenjem Osmanlija iz srednje i jugoistočne Evro- pe, direktno se otvaralo pitanje popunjavanja tog geo- političkog prostora, tj. istočno pitanje; (3) Ključnu ulogu u podjeli osmanskog nasljeđa igrale su: - u ranijem perodu – Austrija i Mletačka, - od druge pol. 18. st. tu ulogu preuzima Rusija (6-god. rat);

6 c) Kučuk Kajnardžiluk (promjena tret-mana kršćanskih i muslimanskih podanika - (protektorat, model rešav. istočnog pitanja) (1) Mirovni ugovor u Kučuk Kajnardžiluku nakon osmansko-ruskog 6-godišnjeg rata označio je: - preokret u tretiranju kršćanskih i muslimanskih podanika (protektorat); - Rusija dobija pravo protektorata nad pravoslavnim stanovništvom u Osmanskom carstvu, a sultan, kao halifa prvi puta pravo jurisdikcije nad muslimanima koji su došli pod nemuslimansku vlast - To postaje model u rješavanju istočnog pitanja); (2) Bez obzira na ovu pravno-diplomat. konstrukciju, sama činjenica da su muslimani u teritorijalnom smislu došli pod nemuslimansku vlast, označila je početak kraja univerzal- nosti Osmanskog carstva kao islamske države.

7 d) Reafirmacija uloge halife: ostaje vjerska potčinjenost sultanu kao halifi muslimana u hrišć. zemljama (Kučuk Kajnardžiluku, 1774.) - Da bi se ipak sačuvao privid univerzalnosti Osmanskog carstva kao islamske države, upravo od mirovnog spo- razuma u Kučuk Kajnardžiluku, 1774., osmanski sultani počinju poklanjati sve veću pažnju svom zvanju halifa, to jest zvanju vjerskog poglavara svih muslimana; - Do tada se smatralo da je vlast halife kao vjerskog poglavara vezana samo za teritorijalnu vlast musliman. države, a od tada - da muslimani mogu živjeti na terit. pod nemuslim. vlašću, ali vjerski podčinjeni sultanu kao halifi (pincip kod okupacije Bosne, 1878.) .

8 2. Bosanski ustanak – 1878. a) Uzroci: teško stanje u agraru, nezadovoljstvo seljaka; b) Povod : napad hercegovačkih hajduka („Nevesinjska puška“; podstrekači: Srbija i Crna Gora; c) Ciljevi: - socijalni: rušenje postojećeg (čiflučkog) agrnog sistema; - Politički: podjela ili ujedinjenje BiH sa Srbijom i Crnom Gorom; d) Ostvarenju političkih ciljeva odlučno se suprotstavila Austro-Ugarska (Rusko-turski rat i Berlinski kongres 1878.)

9 a) Uzroci: teško stanje u agraru, nerodna 1874.);
(1) Široki oružani pokret bosanskog, uglavnom pravo- slavnog seljaštva, različitim intenzitetom trajao od juna do avgusta godine; (2) Uzrok ustanka: - teško stanje u agraru uprkos osmanskim reformama.; - nerodna i nezadovoljstvo seljaštva - nije moglo plaćati desetinu i druge poreze;

10 b) Povod: „Nevesinjska puška“, podstrekači: Srbija i Crna Gora
a) Povod ustanka: - napad hercegovačkih hajduka na trgovački putnički karavan u blizini Nevesinja („Nevesinjska puška.“); - nemiri se brzo šire na BBosansku Krajinu, Istočnu Bosnu i Sandžak; b) Podstrekači i pomagači: - nacionalistička propaganda iz Srbije, C. Gore i austr. Dalmacije, - sitno pravoslavno sveštenstvo i određeni sloj srpskog građanstva u Bosni;

11

12 d) Ciljevi ustanka: socijalni i politički
(1) Socijalni ciljevi ustanka: - rušenje postojećeg (čiflučkog) agrarnog sistema, - stvaranje slobodnog seljačkog posjeda, - zbog spoljnog uplitanja socijalni ciljevi brzo dolaze u drugi plan: (2) Politički ciljevi ustanka: - podjela ili ujedinjenje BiH sa Srbijom i Crnom Gorom – (izbijaju u prvi plan); - Srbija i C. Gora vezivale su se za Rusiju i njenu pomoć;

13 d) Ostvarenju političkih ciljeva BiH ustanka odlučno se suprotstavila Austro-ugarska (Rusko-turski rat i Berlinski kongres 1878.) (1) Trijumf Austro-Ugarske na Berlinskom kongresu) - Političkim ciljevima ustanka (pretenzijama Srbije, i C. Gore) odlučno se suprotstavila Austro-Ugarska; - Na Berlinskom kongresu, 1878., dobila mandat velikih sila da okupira BiH.; (2) Tako su istočna kriza i ustanak u BiH – okončani trijumfom Austro-Ugarske;

14 3. Berlinski kongres ( – ) a) Rusko-turski rat (povod: spašavanje Srbije u ratu sa Osmanskom carevinom); b) San Stefanski mir ( ); c) Učesnici, glavni akteri i rezultati Berlinskog kongresa; d) Član 25. Berlinskog ugovora (smjena viševjekovne islamske. i dolazak kršćanske vlasti)

15 a) Rusko-turski rat (povod: spašavanje Srbije u ratu sa Osmanskom carevinom);
(1) Srbija objavljuje i ulazi u rat sa Osmanlijama, 1876. - Ustanak u Bosni izazvao je nacionalistič. euforiju u Srbiji, - Srbija je vidjela šansu da ostvari svoje pretenzije na Bosnu, pa objavljuje Osmanlijama rat ; (2) Srbija trpi poraz, pa joj pritiče u pomoć Rusija 1877. - U ratu sa Osmanlijama Srbija trpi poraz pa zato Rusija u proljeće ulazi u rat i - ultimatumom Porti zaustavlja osmanske trupe koje su prodirale prema Beogradu; - Pošto je porazila Osmanlije, Rusija je primorala Portu da potpiše San Stefanski mir, i tako osigurala svoje interese na Balkanu;

16 b) San Stefanski mir (3.3.1878.) (1) Glavne odredbe:
- uspostavljena Velika Bugarska i znatno ojačana pozicija Rusije na Balkanu, - Bosna dobila neku vrstu autonomije u okviru Osmanskog C.; (2) Ugroženi interesi Austro-Ugarske i Engleske - Rusija preko „Velike Bugarske“ došla blizu Moreuza (Bosfor i Dardaneli) i time ugrozila interese Engleske na Bliskom istoku - koja se digla na uzbunu; - Ostajanje Bosne u okviru Osmanskog carstva (sa nekom vrstom autonomije) ugroženo je austrougarsko nastupanje ka istoku; - koja se smatrala izdanom od strane Rusije; - Zbog ugroženosti tih svojih strateških interesa, Engleska i Austro-Ugarska traže hitnu reviziju i preispitivanje San Stefan- skog ugovora;

17 Potpisivanje mira u San Stefanu

18 c) Učesnici, glavni akteri i rezultati Berlinskog kongresa
(1) Učesnice: Austro-Ugarska, Velika Britanija, Njemačka, Francuska, Italija, Rusija i Osmanska car. (diplomatske pripreme: tokom maja, počeo ); (2) Glavni akteri: Engleska i Austro-Ugarska - koje su po- duzetim ratnim pripremama i diplomatskom odlučnošću dale snagu svojim zahtjevima; (3) Zahtjeve Austrougarske i Engleske odlučno je podr- žavala i Njemačka, pa se Rusija ničim nije mogla suprot- staviti reviziji San Stefanskog ugovora; (4) Rezultati kongresa: revidirana Velika Bugarska, priz- nata nezavisnost Srbiji, Cr. Gori i Rumuniji – dat mandat Austro-Ugarskoj na 40 g. da okupira BiH (čl. 25)

19 d) Član 25. Berlinskog ugovora (smjena više-vjekovne islamske
d) Član 25. Berlinskog ugovora (smjena više-vjekovne islamske. i dolazak kršć. vlasti) (1) Na 8. sjednici Kongresa, , stavljen je na raspravu čl. 14. San Stef. ugovora o BiH, prvi govornik austrugarski ministar Andrasy: - o istoč. krizi, izbjegl. Itd. - da Austroug. neće dozvoliti stvaranje velike slavenske države na svojoj južnoj granici; (2) prihvaćen član 25 Berlinskog ugov., kojim Austro-Ugarska dobiva mandat da okupira i upravlja BiH u narednih 40 g.; - Prijedlogu se nije niko ozbiljno suprotstavio, pa čak ni predstavnik Osmanskog carstva; - Voljom evropslikh sila, viševjekovna uprava Osmanske (islamske) drž. u BiH zamijenjena upravom austrougarske (kršćanske) evropske države;

20 Učesnici Belinskog kongresa (Bizmark u sredini rukuje se sa Šuvalovim, desno od Bizmarka je grof Andraši

21 4. Narodna vlada za BiH i okupacija BiH
a) Odjeci S. Stefanskog mirovnog ugovora u Sarajevu i BiH; b) Reakcije na odluke Berlinskog kongresa u BiH (maso- vna pobuna) c) Okupacija BiH: od do (iz tri operacijs- ka pravca, proglasi okupatora); d) Proglas (objava) komandanta odbrane Bosne Smail Haki Selmanovića: poziva „sve žitelje Bosne“, sve tri relig. da se „složno odupru neprijat.“ (snage, gubici, odmazda), e) Otpor u svim krajevima Bosne, 60 manjih i većih bitaka (otpor je ugl. slomljen zauzećem Sarajeva, );

22 a) Odjeci S. Stefanskog mirovnog ugovora u Sarajevu i BiH (Adresa i osnivanje Narodnog odbora
(1) Adresa (ittifknama) sarajevske uleme Porti, , kojom se od Porte se traži: - da provede odredbe San-Stefanskog mira o autonomiji I - da uspostavi sabor; - upozorava se da će Bosanci, bez obzira na vjersku pri- padnost, složno braniti svoju domovinu, a - bosanski jezik proglašen službenim jezikom; (2) Osnivanje Narodnog odbora, - bila je to neka vrsta vrhovnog bosanskog političkog predstavništva od 32 čl. - Sastav: 20 čl. iz Sarajeva: 12 musl., 5 prav., 2 kat., 1 jevr.)

23 b) Reakcije na odluke Berlinskog kongresa u BiH (masovna pobuna)
(1) Politička bura u Sarajevu: - Narodni odbor iznudio ostavku osmanskog vojnog komandata Veli-paše, - nemiri se iz Sarajeva prenose u unutrašnj. (Travnik i dr.): - na vijest o okupaciji, među Bošnjacima je kružila parola da je “Bosna njihov vatan (domovina) i da sultan može dati Stambol, a ne Bosnu.“ (2) Masovna pobuna u Sarajevu: - posljednji bosanski namjesnik Mazhar-paša i njegov pomoćnik Jermenin Konstan-paša podnose ostavke i napuštaju Sarajevo; - Istog dana, , Narodni odbor održava sjednicu, na kojoj je aklamacijom izabrana Narodna vlada za BiH - od 5 članova;

24 c) Okupacija BiH: od 29. 7. do 20.10.1878. (iz tri operacijska pravca, proglasi okupatora
(1) Početak okupacije: : austro-ugarske trupe u BiH prodiru iz tri operaciona pravca: sa sjevera (Sava), zapada (Una) i juga (Hercegovina); (2) Proglas austrougarskog zapovjednika (u ime cara): - da dolaze u ime evropskih sila, - zagarantovana sigurnost vjere i imetka, - garantuje se važenje dotadašnjih zakona, - neće se kupiti zaostali porezi i - sve što uzme, vojska plaća gotovinom.

25 Proglas Austrougarske vlade stanovništvu BiH prilikom okupacije

26 d) Proglas (objava) komandanta odbrane Bosne Smail Haki Selmanovića:
(1) poziva „sve žitelje Bosne“, sve tri religije da se „složno odupru neprijatelju.“ (snage, gubici, odmazda) - ne pominju se ni sultan, ni osmanska država, nego samo Bosna i njen narod - očigledno se naglašava da je Bosna autonomna i da se sama brani. (2) na čelu otpora stajala je Narodna vlada sa brojnim lokalnim komandantima i borcima;

27 e) Otpor u svim krajevima Bosne, 60 manjih i većih bitaka (otpor je uglavnom slomljen za-uzećem Sarajeva, ); (1) Brojno stanje okupatora: od 82 do 200 hilj., što je činilo 1/3 austrougarske vojske, gubici oko vojnika.; (2) Brojno stanje i gubici branilaca: oko (austrougarska procjena), gubici - nepoznati; (3) Odmazda okupatora: - prijeki sud, progoni, smrtne kazne; - po zauzeću Sarajeva, preko 600 zarobljenika, ustanika (jesira) otpremljeno je pješke u logor Olomuc (Češka);

28 Ulične borbe u Sarajevu, 1878.