Dažbine (fiskaliteti)-pojam i obilježja - Dažbine su bespovratna obavezna davanja koja država ustanovljava zakonom, uvodi i naplaćuje na osnovu fiskalnog suvereniteta radi formiranja opšte mase sredstva za zadovoljavanje javnih potreba. Dažbine su prinudna davanja koje država prikuplja iz privrednih aktivnosti fizičkih i pravnih lica podvrgnutih njenom fiskalnom suverenitetu Javno-pravni subjekti ih stiču iz izvora (dohodak, dobit i rjeđe imovina) kojim raspolažu vandržavni entiteti pa imaju karakter fiskalnih prihoda. Osobine: 1. Fiskalna dvanja-na osnovu fiskalnog suvereniteta države 2. Obavezna (prinudna) davanja, na osnovu zakona se ustanovljavaju, uvode i naplaćuju pod prijetnjom prinude ili sankcije Bespovratna davanja Ne podrazumjevaju neposrednu kontračinidbu Sredstva se slivaju u budžet Služe za zadovoljavanje javnih potreba

Dažbine i dažbinski sistem Dažbinski sistem predstavlja skup poreza, carina, taksi, doprinosa i drugih javnih prihoda dažbinskog karaktera koji su uvedeni u jednoj zemlji. U okviru dažbina je moguće razlikovati tri fiskalna instrumenta: poreze, Parafiskalitete (doprinosi za obavezno socijalno osiguranje, članstvo raznim komorama i udruženjima, samodoprinos, naknade Takse

Doprinosi -Rastom industrijske proizvodnje dolazi do zaoštravanja pitanja egzistencije zaposlenih i njihovih članova porodice u slučaju izostanka nadnica. -niske nadnice su onemogućile stvaranje štednje za slučaj nužde -jačanje sindikalne organizovanosti

Pojam socijalne sigurnosti Zaštita koja se odnosi na ekonomske i socijalne poremećaje usljed prestanka ili umanjenja nadnice u slučajevima kao što su starost, bolest, nemoć, materinstvo, nezaposlenost. Pružanje zdravstvene zaštite, Pružanje zaštite porodicama sa djecom.

Vidovi rashoda za potrebe socijalne sigurnosti Javni rashodi Poreske olakšice u vidu standardnih i nestandardnih odbitaka kod poreza na dohodak građana, Rashodi poslodavca (naknade za vrijeme bolovanja, npr).

Rashodi javnopravnih tijela Socijalno osiguranje, Socijalni transferi iz budžeta neovisno o tome da li se radi o socijalno ugroženim licima, Socijalna pomoć materijalno ugroženim licima. Rashodi za socijalnu pomoć su rashodi budžeta države, dok se rashodi za socijalno osiguranje finansiraju iz posebnih finansijskih institucija –fondova.

Karakteristike socijalnog osiguranja 1.Obaveznost, 2.Visina naknade po pravilu zavisi od prethodnih uplata korisnika, 3. Pravo na naknadu se ostvaruje nastankom osiguranog događaja, 4.transferi po ovom osnovu ne zavise od materijalnog stanja korisnika. Socijalno osiguranje je prvi put nastalo u XIX v.- bizmarkov model osiguranja gdje u finansiranju učestvuju zaposleni, poslodavac i država.

Beveridžov model: dječiji i materinski dodaci i zdravstvena zaštita iz budžeta, penzije doprinosima. Danas se najčešće sreću različite forme kombinacije jednog i drugog modela. Socijalno osiguranje je obavezno, finansira se doprinosima zaposlenih i poslodavaca.Nedostatak sredstava se namiruje iz budžeta, a eventualni višak se ulaže na finansijskom tržištu. Pored obaveznog, postoji i dodatno i dobrovoljno socijalno osiguranje.

Karakteristike doprinosa 1. javni prihodi sa protivnaknadom, 2.plaćaju ga samo lica koja će imati korist od njih, 3. prinudna plaćanja, 4. sredstva su namjenska, 5.Destinirana sredstva sa unaprijed utvrđenom namjenom, 6.Obavezna plaćanja samo za određeni krug korisnika,

7.Obaveza plaćanja utvrđena posebnim zakonom, 8.Finansiraju se preko posebnih autonomnih fondova, 9.Plaćaju se i na najniže zarade, 10. Može se odrediti gornji limit za plaćanje, 11.Stope su proporcionalne, 12.Osnovica je zarada ili druga naknada, 13.Nije uobičajano da postoje diferencirane olakšice.

Samodoprinos Prihod lokalnih jedinica Uvođenje rezultat slobodne volje koje se potom pretvara u pravnu normu, Destiniran javni prihod jer se unaprijed tačno utvrđuje namjena, Prihodi se ne evidentiraju u budžetu nego se upućuju na poseban račun, Visinu određuju sami građani, Može se plaćati u novcu, naturi ili činidbom, Uvodi se na tačno određeno vrijeme.

Takse Takse podrazumjevaju javne prihode koje država i njeni organi primaju kao protivnaknadu od pojedinaca ili grupa za učinjene usluge svojih organa i ustanova. Potrebno je praviti terminološku razliku između pojma poreza i pojma takse. Ukoliko želimo ovu razliku praviti sa stanovišta javnih rashoda, onda moramo znati da li dominira javni ili privatni interes. Bilansno zanemarljiva novčana davanja Predstavlja prihod države koji se naplaćuje po teritorijalnom principu

Taksa se naplaćuje za tzv Taksa se naplaćuje za tzv. nematerijalne usluge od strane državnih organa, to su najčešće usluge administrativnih, carinskih i li sudskih organa. Privredne usluge nisu predmet taksi Visina takse ne odgovara visini usluge nego predstavlja svojevrsnu participaciju. Taksa najčešće predstavlja dobrovoljno davanje (izuzetak taksa pri registraciji motornih vozila gdje se taksa plaća bez obzira što se ne koristi nikakva usluga)

Taksena tarifa mora da: bude opšta i zavisi jedino od vrste i veličine usluge, Ne smije biti komplikovana i omogućavati arbitrarno ocjenjivanje organa, Treba da obuhvati uslugu organa u cjelini * Visina ne smije biti previsoka (smanjiće tražnju, a finansiranje organa u potpunosti prebaciti na budžet) niti preniska (povećati tražnju, a time i rashode organa tako da će prihodi od taksi biti nedovoljni)

Faktori koji određuju visinu takse Visina takse mora biti vezana za troškove koje organi imaju pri pružanju usluga (apstraktan karakter usluge) Visina takse treba da odgovara visini primljenih koristi pojedinca Ukoliko pored privatnog postoji i javni interes, visina takse treba da je niža od troškova pružanja usluge. Preventivno djelovanje takse dolazi do izražaja kada je njena visina veća od troškova učinjene usluge

Načini naplate takse Direktno plaćanje: predstavlja naplatu u gotovom novcu.Rijetko se koristi, nosi sa sobom visoke administrativne troškove i uglavnom se primjenjuje tamo gdje je primjena taksenih marki nepovoljna. Indirektno; naplata posredstvom taksenih marki.Uglavnom se vrši unaprijed, izuzetno kod sudske takse se vrši unazad

Vrste taksi 1. Prema organu koji ih propisuje: takse koje propisuju centralni državni organi i takse koje propisuju niže DP zajednice. 2. Prema organima koji vrše usluge: administrativne: konzularne, carinske, za zaštitu patenata, katastarske i dr. Činovničke ( rijetke i plaćaju se za rad nekog činovnika) 3. Prema načinu plaćanja: direktne i indirektne 4. Prema broju izvršenih usluga: paušalne i pojedinačne

5. Prema načinu trošenja: destinirane i nedestinirane, 6. Prema jednakosti: opšte (jednake za istu uslugu bez obzira ko ih naplaćuje) i specijalne (svojstvene ustanovi koja ih naplaćuje) 7. Prema promjenjivosti: stalne i promjenjive (mijenjaju se sa obimom usluge, npr. broj stranica) 8. Prema vremenu plaćanja: takse koje se plaćaju unaprijed i takse koje se plaćaju unazad)

Taksena načela Načelo legaliteta (zakon ili drugi akti) Načelo opštosti (određivanje unaprijed pod jednakim uslovima za sve) Načelo jednostavnosti (razumljivost taksene tarife) Načelo nekumuliranja (isti spis ili radnju nije dozvoljeno naplaćivati više puta od strane različitih organa)

Elementi takse Predmet taksi: radnja ili činidba za koju je predviđeno plaćanje takse Obveznik: lice na čiji se zahtjev vrši radnja Osnovica: vrijednost usluge Stopa: unaprijed utvrđen iznos po usluzi Taksena tarifa: sistemski sistemski opis radnji ili drugih slučajeva u kojima se plaća taksa Oslobođenja: lična (iz socijalnih razloga) i predmetna Takseni sistem je skup svih taksenih oblika koji se plaćaju u nekoj zemlji

Naknade Predstavljaju javne prihode koji se naplaćuju po osnovu korišćenja dobara od opšteg interesa. Predstavljaju destinirane prihode koji se ne fiskalno regulišu direktno od strane države, plaćaju ih određene kategorije obveznika i nisu nužno prihod države. Visina se određuju prema troškovima održavanja i unapređivanja dobara o kojima je riječ

Vrste naknada za korišćenje voda, Za korišćenje šuma, Za korišćenje zemljišta, Za korišćenje puteva, Za korišćenje rudnog blaga, Za korišćenje prirodnog ljekovitog faktora. Naknade za zaštitu i unapređenje životne sredine.