Скинути презентацију
Отпремање презентације траје. Молимо да сачекате
1
EKONOMIKA PREDUZEĆA Nastavnik: dr. sc. Jasmin Halebić
Kabinet: 16
2
Javna preduzeća (JP) Osnovne k-ke JP:
Osnivanje i funkcionisanje – javni interes Uloga preduzetnika – javna vlast (država) Obilježja JP: državno vlasništvo proizvodnja RiU od vitalnog značaja monopolski (privilegovani) položaj na tržištu predmet su javnog regulisanja visoke početne investicije u opremu
3
Javna preduzeća (JP) Obilježja JP – državno vlasništvo
Broj JP se u različitim zemljama mijenja zavisno od preovlađujućeg javnog mnijenja kao i ciljeva vlasti (privatizacija vs. nacionalizacija). * Izborni ciklusi i promjene na političkim tržištima
4
Javna preduzeća (JP) Obilježja JP – položaj na tržištu
Usljed postojanja prirodnog monopola u nekim oblastima podsticanje konkurencije je ekonomski neopravdano (izgradnja pruga u želj. saobr.) i tehnički neizvodljivo (distributivna mreža el. energ.)
5
Javna preduzeća (JP) Pravni oblik JP
uglavnom dioničko društvo i društvo sa ograničenom odgovornošću. Javne korporacije kao oblik JP (Dejtonski sporazum – za vježbe) Vladine agencije ili agencije pri ministarstvima nisu JP, iako zadovoljavaju vitalne potrebe stanovništva. Njihovi zaposlenici su državni službenici a prihodi su im sastavni dio budžeta.
6
Javna preduzeća (JP) - Djelatnost
JP postoje u svim privrednim sektorima. javne službe: korištenje infrastrukturnih mreža (p-dnja i distrib. el. energ., vodoprivreda, telekomunik., RTV, transport i saobraćaj) P-dnja baznih industr. proizvoda: (ugalj, čelik, hemijska industrija) Pružanje usluga: neophodna ponuda i standardi pružanja usluga (obrazovanje, osiguranje, bankarstvo i zdravstvo)
7
JP – značaj i neophodnost osnivanja
Ekonomski i politički razlozi postojanja JP Ekonomski argumenti: Javna dobra – neophodnost postojanja i nezainteresovanost privatnog sektora za njihovu p-dnju. Djelatnosti sa eksternalijama – pozitivne eksternalije, nedovoljne; negativne eksternalije, prekomjerne – državna intervencija Prirodni monopol – elektroprivreda, vodoprivreda, željeznice, distribucija gasa. Pozitivne eksternalije, primjeri: voćarstvo-pčelarstvo; pješačenje-zagađenje zraka; lično obrazovanje-podučavanje drugih, lično osiguranje od požara-korist susjeda od širenja požara; vrhunska obuka u pružanju prve pomoći zaposlenicima od strane firme-mogućnost spašavanja života i izvan firme. Negativne eksternalije, primjeri:
8
JP – značaj i neophodnost osnivanja
Ekonomski argumenti: Prirodni monopol: velika kapitalna ulaganja i skupa, specijalizovana oprema – da bi se pokrili tako visoki troškovi potreban je veliki broj korisnika pa je neracionalno osnivanje više preduzeća (nemogućnost efekata ekonomije obima). Javni ili privatni monopol?! Ekonomska politika: važnost JP za rješavanje problema cijele privrede. Odbrambeni, sigurnosti i strateški razlozi. Socijalni ciljevi: radna mjesta i borba sa nezaposlenošću.
9
JP – regulisanje Regulacija: direktna zamjena konkurentskog tržišnog mehanizma instrumentima javne regulacije Regulacija štiti interese društvene zajednice: razumne cijene RiU, standardi kvaliteta, dovoljnost ponude RiU, finansijska stabilnost Konfliktnost zahtjeva prema JP: tržišni zahtjevi i konkurentnosti vs. državni zahtjevi i ograničenja
10
JP – regulisanje Principi regulisanja JP
Obezbjeđenje adekvatnih RiU Umjerena cijena RiU Podmirenje potreba svih građana (distribucija) Ne-diskriminacija potrošača Problem usklađivanja javnih interesa i tržišnih kriterija (profit)
11
Osnovni instrumenti regulacije JP:
JP – regulisanje Osnovni instrumenti regulacije JP: Kontrola cijena i tarifa (Regulatorna agencija za komunikacije primjer za vježbe) Propisivanje standarda kvaliteta Dozvole za obavljanje djelatnosti Propisivanje uslova pružanja usluga
12
Osnovni instrumenti regulacije JP
Kontrola cijena: Neposredno utvrđivanje visine cijena Utvrđivanje kriterijuma za promjenu cijena Određivanje modela promjene cijena (ograničavanje stope prinosa na kapital JP)
13
Osnovni instrumenti regulacije JP
Propisivanje standarda kvaliteta: Dozvole za obavljanje određene djelatnosti (javni servisi, operateri) Ostali instrumenti regulacije: - Imenovanje (davanje saglasnosti) direktora; članova UO, davanje saglasnosti na statusne promjene JP; zahtjev za podnošenjem periodičnih izvještaja o poslovanju; finansijska kontrola
14
Osnovni instrumenti regulacije JP
Ostali oblici neformalnog uticaja na JP (politički subjekti, pojedinci, nepotizam) se smatraju nepoželjnim i ekonomski neopravdanim.
15
JP - efikasnost Opšti zaključak: javni sektor je uglavnom neefikasan u poređenju sa privatnim sektorom. Uzroci neefikasnosti: vlasnička prava asimetrična informisanost niža osjetljivost na rizike zbog finansijske potpore države Rezultat: proizvodna neefikasnost, alokativna neefikasnost, adaptivna neefikasnost.
16
JP – uzroci neefikasnosti
Vlasnička prava: Vlasnička prava nisu transferabilna Pojedinac ne može, bez saglasnosti, države prodati udio u vlasništvu JP Nema povezanosti sa tržištem kapitala. Transakcije na tržištu kapitala dugoročno pokazuju očekivanja kupaca-prodavaca u pogledu profitabilnosti datog preduzeća. Ako se očekuje profit cijena dionica će rasti, i obrnuto. To stvara poticaj menadžerima da efikasno upravljaju preduzećem.
17
JP – uzroci neefikasnosti
Asimetrična informisanost: Nedovoljna informisanost vlade nadležne za kontrolu poslovanja JP o doprinosu menadžera za poslovni rezultat – odsustvo motiva kod menadžera za uspjehom ili pasivnost u slučaju lošeg poslovanja. Direktori JP se manje zalažu za uspjeh preduzeća (granica je ispunjenje plana) od njihovih kolega u privatnom sektoru. Mogućnost zarade menadžera izvan poslovnog rezultata, lobističke grupe za povećanje budžeta određenog JP.
18
JP – uzroci neefikasnosti
Slabiji sistem kontrole procesa upravljanja - Menadžeri JP ponekad nemaju cilj maksimalizacije profita preduzeća nego vlastite zarade.
19
JP – uzroci neefikasnosti
Niža osjetljivost na rizike: Finansijska potpora države Smanjen rizik od bankrota Otpis ili reprogramiranje dugova Onemogućavanje preuzimanja Manji konkurentski pritisak tržišta kapitala Povoljniji uslovi pozajmljivanja
20
JP – neefikasnost – krajnji ishod
Proizvodna neefikasnost: viši troškovi za dati obim proizvodnje u poređenju sa preduzećem u privatnom vlasništvu. (uzrok javno vlasništvo) Alokativna neefikasnost: nezainteresova-nost za odgovore na zahtjeve tržišta (realokacija resursa). Uzrok povlašteni položaj na tržištu. Adaptivna neefikasnost: otpor za usvajanje novih tehnologija, sistema upravljanja, organizovanosti.
21
JP - zaključak Obaveza poštivanja socijalnih ciljeva: snabdijevanje vitalnim RiU, prodaja po kontrolisanim cijenama, obezbjeđenje zaposlenosti nekada prevlada ekonomske ciljeve pa su zato JP objektivno neuporediva sa privatnim preduzećima.
Сличне презентације
